صنعت توریسم
مقاله ها و اخبار گردشگریصنعت توریسم
مقاله ها و اخبار گردشگریاماکن مذهبی مشهد
شهر مشهد به عنوان کلان شهر مذهبی و پایتخت معنوی ایران همه ساله پذیرای میلیون ها زائر و گردشگر می باشد. بسیاری از اماکن مذهبی، تاریخی و جاذبه های طبیعی گردشگری این شهر برای زائران و مسافران ناشناخته مانده است که در این گفتار به طور اجمالی به معرفی گزیده ای از این آثار و اماکن و جاذبه ها به نقل از سایت های آستان قدس رضوی، راهنمای گردشگری خراسان، سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی پایگاه، تبیان حوزه و خبر آنلاین می پردازیم.
مشهد یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان پهناور خراسان رضوی است. خراسان در زبان پهلوی «خوراسان» KHURASAN تلفظ می شود که به معنای سرزمین خورشید یا خاور زمین یا محل طلوع آفتاب است.
سابقه تاریخی مشهد با شهر طوس کاملا مرتبط است مشهد امروزی جزء کوچکی از شهر نوغان است که بنا به اعتقاد باستان شناسان و براساس آثار یافت شده در اطراف کشف رود دارای پیشینه ای هشتصد هزار ساله می باشد.در سال ۱۹۳ هجری قمری هارون الرشید خلیفه بزرگ عباسی از خراسان به ماورالنهر لشکرکشی کرد.
لیکن در بین راه بیمار شد و درگذشت و در قریه ای به نام سناباد از مضافات نوغان به خاک سپرده شد. دو سال بعد مامون خلیفه عباسی پسر او رهسپار زیارت قبر پدر شد و در این سفر علی بن موسی(ع) هشتمین امام شیعیان، با او همراه بود. مامون عباسی، امام رضا را با توطئه ای به قتل رساند و برای سرپوش گذاردن بر عمل خویش او را نیز کنار قبر پدر به خاک سپرد و بقعه ای به روی هر دو قبر ساخت و چند سال بعد دهکده ای در اطراف بقعه پدید آمد و چون عقیده عموم مردم شیعه بر آن بود که هشتمین پیشوای آن ها با توطئه ای شهید شده بدان مناسبت آن دهکده را «مشهد» که به معنای محل شهادت است نامیدند. بعدها در طول تاریخ به دلیل مهاجرت های پی در پی به این منطقه این شهر روز به روز وسعت یافت و آباد گردید.
هنگامی که در تمام خراسان در زمان حکومت امویان مردم به رهبری ابومسلم خراسانی سردار شجاع ایرانی قیام ضد اموی خود را شروع کرده بودند، سناباد در کنار شهر نوغان، روستایی بیش نبود. در اوج حکومت عباسیان، وقتی هارون الرشید به خراسان آمد تا آتش شورش را خاموش سازد در اینجا درگذشت و فرزند نیمه ایرانی اش به خلافت برگزیده شد. زمانی که حضرت رضا(ع) در ادامه همان مبارزه ضد خلافت و شیعه خواهی به خراسان آمد، با وجود شهادت آن حضرت برگ زرینی در تاریخ این خطه رقم خورد و بدین سان سناباد شهری شد با اهمیت که اقتدار سیاسی و رونق اقتصادی را به دنبال داشت.
هنگامی که حضرت رضا(ع) از راه نیشابور به مرو می رفتند و در بین راه از قدمگاه نیشابور، قریةالحمرا(ده سرخ فعلی که وصل به شریف آباد مشهد است) و کوه سنگی مشهد عبور کردند و در قریه سناباد و خانه حمیدبن قحطبه و باغ او نزول اجلال کردند قریه سناباد در مجاورت شهر نوغان و چهار فرسنگی شهر توس واقع شده و مظهر قنات سناباد در محل کنونی سراب مشهد بوده و در محل کنونی حرم مطهر و رواق های فعلی آن و مسجد گوهرشاد باغی بزرگ و دلگشا بوده است.آستان قدس رضوی دارای پنج صحن: عتیق (انقلاب) صحن جدید (آزادی) صحن امام خمینی (موزه) صحن جمهوری اسلامی و صحن قدس است.
صحن عتیق: در شمال حرم واقع است و در زمان سلطان حسین بایقرا ساخته شده است. طلاکاری ایوان را نیز نادرشاه در سال ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۸ قمری انجام داده است. در سردر شرقی صحن نقاره خانه ای به جای نقاره خانه قدیمی با کاشی کاری زیبای معرق ایجاد شده است.
صحن نو: در سال ۱۲۲۳ به امر فتحعلی شاه قاجار بنا گردید. در این صحن چهار ایوان در چهار سو وجود دارد و طبقات دوگانه آن دارای ۵۶ غرفه است. به جای سقاخانه نیز در وسط آن حوض بزرگی احداث شده است.
صحن امام خمینی: در جنوب شرقی حرم مطهر واقع شده است؛ قبلا مدرسه سعدالدین یا مدرسه پایین پا در مجاورت آن قرار داشت.
صحن جمهوری اسلامی: میان بست بالا و مسجد گوهرشاد است و از طریق مدرسه بالاسر به رواق دارالسیاده و حرم متصل می شود. فضای جلوی مسجد گوهرشاد و صحن امام، صحن قدس را تشکیل می دهد. حرم مطهر دارای ۱۵ رواق است.
دارالحفاظ در جنوب حرم مطهر واقع شده است و از بناهای گوهرشاد خاتون است. زوار اغلب از این رواق وارد حرم می شوند و دعا می خوانند. قبل از دوره قاجار دیواره های این رواق با آثاری از بهترین کاشی کار ی های دوره سلجوقی پوشیده شده بود اما در دوره قاجار آیینه کاری گردید.
دارالسیاده، در مغرب رواق دارالحفاظ و حرم مطهر قرار دارد و یکی از بزرگترین رواق ها و یادگار گوهرشاد خاتون است. در این رواق کتیبه ای نیز از دوران شاه طهماسب به جای مانده است.
دارالسعاده، در سال ۱۲۵۱ توسط الهیارخان آصف الدوله، دایی محمدشاه قاجار ساخته شد. دارالسعاده از سمت جنوب به دارالسرور و در طلا، از شرق به ایوان طلای صحن نو و از طرف غرب به گنبد حاتم خانی و از سمت شمال به گنبد الله وردی خان و دارالضیافه متصل می گردد.
دارالضیافه: از آن جهت بدین نام خوانده می شود که قبلا محل برگزاری مجالس پذیرایی آستانه در جشن ها و سوگواری ها بوده است. این رواق از اطراف به گنبد الله وردی خان، صحن نو و صحن عتیق متصل است.
دارالذکر، در جنوب غربی صحن نو یا آزادی واقع است و محل سابق مدرسه علی نقی میرزا می باشد.
دارالعزه، در جنوب دارالسرور واقع است و قبلا کشیک خانه آستان قدس بوده است.
دارالسلام: از بناهای گوهرشاد بوده و تحویل خانه نام داشته است.
دارالشکر: کف و ازاره آن از سنگ مرمر است و قبلا کتابخانه آستان قدس بوده است. دارالشکر سابقا حجره ای بود که در نقره ای بزرگی از سمت جنوب ایوان طلای صحن کهنه (عتیق) داشت. محل مزبور قرآن خانه مبارکه حضرتی و جایگاه چند هزار جلد قرآن خطی زیبا بوده است.
رواق مسجد بالاسر: به بقعه متصل است و بانی آن ابوالحسن عراقی، دبیر غزنویان است. کف و ازاره آن از سنگ مرمر است و دیواره ها و سقف آن در دوره قاجار آیینه کاری شده است.
دارالفیض: از رواق های مسجد ریاض و صفه شاه طهماسب تشکیل شده است و دارای ازاره سنگی و کاشی کاری می باشد.
توحیدخانه: رواقی در شمال حرم، بین رواق پشت سر و صحن عتیق است. بانی این رواق ملامحسن فیض کاشانی فیلسوف دوره شاه سلیمان است. بالای سنگ مرمر ازاره آن کتیبه ای موجود است.
گنبد حاتم خانی در شرق حرم مطهر قرار دارد و ساخته حاتم خان امین الدوله شاه عباس است. کف و ازاره آن از سنگ خلج و منبت است، بالای ازاره دارای کتیبه ای است که بر آن قصیده ای نقش بسته است.
گنبدالله وردی خان::در شرق توحیدخانه قرار دارد و هشت ضلعی می باشد. جداره داخلی آن کاشی کاری و مقرنس کاری شده است. در کتیبه داخلی دور دهنه گنبد که با کاشی معرق کار شده، اتمام بنا، سال ۱۰۲۱ قمری ذکر شده است.
تقریبا در جنوب حرم واقع گردیده و در سال ۸۲۱ ه.ق. توسط گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری ساخته شده است. مسجد گوهرشاد به علت ظرافت و زیبایی کاشی کاری و خط و اسلوب معماری از نفیس ترین شاهکارهای دوره تیموری و معماری ایران است. شیوه معماری این مسجد، معماری مساجد چهار ایوانی ایران است که در وسط آن نیز کتیبه ای به خط محمدرضا امامی موجود است.
مشاهیر مدفون در حرم رضوی به جز آرامگاه امام رضا مزار بسیاری دیگر از علما و دانشمندان وجود دارد مانند مقبره شیخ بهایی. شیخ طبرسی، مرتضی آشتیانی، میرزا احمد آیت ا...زاده خراسانی، سید علی اکبر ابوترابی، محمد بن ابی جمهور احسایی، سید حسین ادیب بجنوردی، عبدالجواد ادیب نیشابوری، محمد تقی ادیب نیشابوری، محمد حسن ادیب هروی، شیخ محمد حسن خراسانی، سید یونس اردبیلی، حسنعلی اصفهانی، میرزا مهدی اصفهانی، محمدتقی بجنوردی، محمد بهاءالدین آملی، غلامحسین تبریزی، عباس تربتی، محمد تقی جعفری، محمد حرعاملی، محمد حسین حسینی تهرانی، سیدحسین خادمی اصفهانی، محمد مهدی خالصی، ملاهاشم خراسانی، محمد کاظم دامغانی، حسین سبزواری، ابوالحسن شیرازی، سیدعبدا...شیرازی، غلامرضا طبسی، عبدالعالی عاملی، سیدمحمد عصار، سید ابراهیم علم الهدی، مهدی غروی اصفهانی، مجتبی قزوینی، هاشم قزوینی، ذبیح ا...قوچانی، محمدرضا کلباسی، عبدالرحمن مدرس، میرزا احمد مدرس یزدی، سیدجواد مصطفوی، میرزا هدایت ا...، علی اکبر نوقانی.
در کنار جاده مشهد- تهران به فاصله ۱۲ کیلومتری شهر، آرامگاه خواجه اباصلت هروی به چشم می خورد. این جا از قرنها پیش مزار و مورد توجه شیعیان بوده است و چنانچه امروزه نیز معمول است، گروهی برای تقرب به خواجه، وصیت می کرده اند که در کنار وی برای همیشه آرام گیرند و این از سنگ قبرهای کهن که در پیرامون آرامگاه خواجه هست کاملا مشهود است و نشان می دهد که حتی بسیاری از عرفای بزرگ نیز در این جا مدفونند، چنان چه یکی از سنگ قبرها متعلق است به درویش علی متوفی به سال ۷۲۶ ه.ق. خواجه اباصلت فرزند صالح (یا سلیمان) هروی است.
مقبره شیخ بهایی یکی از دانشمندان مشهور دوره صفویه است، او در سال ۹۳۵ ه. ق در بعلبک لبنان به دنیا آمد، در محضر استادانی چون شیخ زین الدین (شهید ثانی) خواندن و نوشتن آموخت به علت فشارهای سیاسی دولت عثمانی پدرش به ایران آمد و بهاءالدین به آیین ایرانی پرورش یافت.از شیخ بهایی مجموعه ای از قطعات نثر- مثنویات، رباعیات به جای مانده است از کتاب های او مشرق الشمس در زمینه الهیات و هم چنین جامعه عباسی شامل فتواهایش در احکام فقه شیعه را می توان نام برد. وی اقداماتی نظیر تقسیم آب رودخانه زاینده رود بین محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه، طرح ریزی کاریز نجف آباد، ساختن گلخن گرمابه ای مرموز دراصفهان، تعیین سمت قبله مسجد شاه اصفهان و در مشهد دستوری در باب ساختن دیوار صحن قدیم حضرت رضا(ع) داده به این نحو که در هر فصلی موقع ظهر، آفتاب به بن دیوار می رسیده است. پس از مرگ در اصفهان به سال ۱۰۳۰ ه. ق طبق وصیت به مشهد آورده شد و در جوار صحن حضرت رضا(ع) دفن گردیده است از شاگردان وی ملاصدرا می باشد.
شیخ المحدثین، محمدبن حسن، معروف به شیخ حر عاملی از دانشمندان شیعی و صاحب کتاب مشهور وسایل الشیعه است. وی در سال ۱۰۲۳ ه. ق در جبل عامل لبنان متولد شد. شیخ در فقه و رجال و ریاضیات استاد بود و بالغ بر بیست هزار بیت شعر سروده است. شیخ که نسب از حر ریاحی صحابی معروف سیدالشهدا دارد در رمضان ۱۱۰۴ وفات یافت و در محل فعلی حجره پنجم ضلع شمالی صحن انقلاب دفن شد. ایوان کوچکی در بقعه وی که ده پله از صحن پایین تر است وجود دارد و قبر در وسط آن با سنگ مرمر سبزرنگ مزین شده است.
یکی از بناهای تاریخی و مذهبی مشهد آرامگاه شیخ طبرسی
است که در وسط باغ رضوان حد فاصل بین خیابان طبرسی و خیابان شیرازی قرار دارد. شیخ از علمای نامدار شیعه در قرن ششم است که در فقه و تفسیر قرآن استاد بوده است. مهم ترین اثر وی مجمع البیان است. وی در سال ۵۴۸ ه. ق در سبزوار وفات یافته و جنازه وی به محل فعلی که قبلا به نام مقتل الرضا مشهور بوده و بعدا قبرستان قتلگاه نامیده می شده انتقال یافته است. در سال ۱۳۷۰ شمسی به خاطر تعریض خیابان و طرح فلکه حضرت قبر وی به وسط باغ رضوان انتقال یافت. این مکان قبلا به مغسل الرضا نیز مشهور بوده است، زیرا به روایتی حضرت رضا (ع) را در این جا غسل داده اند.
آرامگاه زیبای مربعی در میان باغ بزرگ و باصفا در شمال شهر مشهد بنا گردیده که آرامگاه ربیع بن خثیم از جامعه تابعین پیامبر اسلام و نهاد ثمانیه (یکی از هشت زاهد نامی تاریخ اسلام) می باشد. خواجه در اوایل خلافت حضرت علی(ع) امارت ری را داشته و در جنگ صفین یاور حضرت علی(ع) بوده است. شیخ طوسی در تفسیر مجمع البیان اقوال وی را بازگو کرده و او را شیخ متقدم دانسته است. بنای فعلی بقعه به درخواست شیخ بهایی و به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. طرح بنا مربعی با چهار شاه نشین در چهار جانب است و از وسط دیوار و پشت ایوان های چهارگانه اصلی چهار ورودی دارد خواجه ربیع ضمن این که از تفرج گاه های مشهد به شمار می رود قرن هاست که مکانی زیارتی محسوب می شود. چنانچه حضرت رضا(ع) فرموده اند:« سفر به خراسان برای من سودی نداشت مگر زیارت ربیع بن خثیم»
اباصلت هروی از دانشمندان و محدثین عصر خود بوده است. آرامگاه خواجه اباصلت در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است بنای اصلی بقعه چهارگوش به ابعاد ۵/۶ متر است و به وسیله چهار درگاه با خارج تماس دارد. مزار خواجه اباصلت هر سال زائران فراوانی را به خود جلب می کند زیرا وی راوی شهادت حضرت رضا(ع) و خادم وی بوده است. این مکان تفریحی به خاطر وجود تپه های پیرامون آرامگاه مکانی برای استراحت و آسایش گردشگرانی که مایل هستند از آب و هوای مطبوع خارج از ترافیک شهری دمی بیاسایند می باشد.
این آرامگاه در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد در کنار کوه و چشمه ای قرار دارد و در جاده اصلی مشهد- فریمان می باشدکه دارای گنبد هرمی پنج ضلعی است که با شیروانی پوشیده شده است. اصل بنا اتاقی ۳۰/۴ ۴ متر است و پیرامون آن چندین اتاق برای توقف و استراحت مسافران ساخته شده و محوطه آن نیز برای مسافران آماده سازی شده است. خواجه مراد لقبی است که مردم به این محل داده اند و کتیبه سر در آن به نام هرثمة بن آعین مشهور به خواجه مراد که در سال ۲۰۱۰ ه. ق وفات یافته است.
این بنا که مدفن سلطان محمد از اعقاب امام موسی بن جعفر(ع) است و در محله نوغان در خیابان طبرسی مشهد قرار دارد. دارای رواقی چهارگوش و چهار شاه نشین می باشد و به سبب آن که گنبد آن خشتی است به این نام معروف است. مرحوم دکتر شریعتی نوشته است از آن جا که این آرامگاه در محله ای قدیمی قرار دارد مرجع بسیاری از خواسته ها و مشکلات و نذرهای مردم بوده است.
این بنا ی مدفن شیخ محمد کارندهی (کاردهی) است و بنای آن در سال ۹۸۵ هجری در زمان سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. شیخ محمد کاردهی از عرفای سلسله ذهبیه و مشهور به پیر پالان دوز است که در خط ثلث استاد بوده است او برای امرار معاش به شغل پالان دوزی اشتغال داشته است.
این مقبره در مجاورت حرم حضرت رضا(ع) قرار دارد و بنایی چهارگوش و دارای گنبد است. قسمت هایی از این بنا دارای نقاشی بوده و کلا سبک معماری صفوی را دارا می باشد.
این آرامگاه به علت گنبد سبز رنگ و زیبایش بدین نام خوانده می شود. در خیابان خاکی مشهد قرار دارد و ظاهرا مدفن محمد مومن عارف استرآبادی از شیوخ شیعه مذهب سلسله ذهبیه است. گنبد سبز سابقا دارای باغی بزرگ و محل سکونت عده زیادی از درویشان و برگزاری مراسم و مجالس آنان بوده است. هم چنین در این مکان قبلا یکی از قبرستان های مشهد به نام قبرستان میرهوا وجود داشته است.
آرامگاه یحیی بن زیدبن علی بن الحسین(ع) نزدیک روستای میامی در ۹۰ کیلومتری مشهد قرار دارد. آرامگاه در دامنه کوهی ساخته شده است و گنبد آجری آن متعلق به قرن دهم هجری می باشد.
مسجدی که اکنون با نام هفتاد و دو تن در انتهای بازار سرشور قرار دارد، ظاهرا آرامگاه یکی از امرای محلی خراسان به نام امیرغیاث الدین شاه ملک بوده است. این بقعه دارای یک درگاه بلند ورودی و دو مناره در طرفین بنا می باشد.
نادرشاه افشار در روستای کبکان در حوالی درگز به دنیا آمد، نادر به طایفه قرقلی افشار از طوایف قزلباش تعلق داشت و در بدو جوانی جنگ با طوایف ترکمان و ازبکها را آزمود و به علت رشادت به سرداری سپاه شاه طهماسب صفوی درآمد و اشرف افغان را در مهماندوست دامغان و مورچه خورت اصفهان و زرقان فارس شکست داد و فتنه افغان را پس از هفت سال تمام کرد. پایتخت نادر مشهد بود و قسمت های زیادی از آبادانی این شهر و اطراف آن و حرم مطهر حضرت رضا(ع) به همت وی صورت گرفته است.
مجسمه مفرغی سواره وی به ارتفاع ۵/۶ متر به وسیله ابوالحسن صدیقی طراحی شده و مفرغ ریزی آن در کارخانه برونی ایتالیا صورت گرفته است
روستای پاژ زادگاه شاعر حماسه ای ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی است که در سه فرسنگی شرق تابران توس و پانزده کیلومتری شمال شهر مشهد در حاشیه جاده مشهد- کلات واقع است. پاژ در قسمت مرکزی خود دارای قلعه ای است که هسته اصلی روستا را تشکیل می داده است و از آن جا که زادگاه یکی از ارجمندترین مفاخر ملی ایران است با دادن امکانات و خدمات می تواند به عنوان مرکزی توریستی- تاریخی درآید. در اطراف روستای پاژ باغ های انگور وجود دارد قلعه ای که در پانصد متری روستای پاژ قرار دارد به قلعه کهنه پاژ مشهور است و سطح آن از شکسته سفال های سده های چهارم بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری پوشیده شده است.
حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر حماسه سرای ایران و خالق شاهنامه در این مکان دفن گردیده است؛ شاهنامه فردوسی نقشی بسزا در ماندگاری زبان و فرهنگ ایرانی دارد و براساس دست نویس هایی که پس از فردوسی از شاهنامه باقی مانده است شاهنامه بین پنجاه تا شصت هزار بیت است. در چهار مقاله عروضی داستان تدفین فردوسی بدین صورت نقل شده است که : به دلیل شیعه بودن نگذاشتند جسد وی را در قبرستان مسلمانان دفن کنند، ناچار جنازه اش را به باغ و ملک شخصی وی بردند و او را در آن باغ دفن کردند، بنای آرامگاه فردوسی از چهار سمت دارای پله است و ابعادی در حدود ۳۰۳۰ متر دارد. بدنه بنا با سنگ مرمر و اشعار فردوسی با خط نستعلیق با نقش برجسته تزیین شده است. آرامگاه حکیم همچون نگینی در دشت توس می درخشد و هر ساله مشتاقان فراوانی از تمام دنیا به زیارت او می آیند.
این بنا که در ورودی شهر تابران توس با بلندای خود جلب توجه می کند، به نام های مختلفی چون آرامگاه غزالی مقبره هارون الرشیدو زندان هارون خوانده شده است. نمای ساختمان دارای تزئیناتی از آجر است که دارای ویژگی های معماری قرن هشتم هجری است.
این بنا شامل ایوانی رفیع با چهار ایوان صلیبی شکل و پنجره های مشبک و هشت طاق نما با قوس جناغی و گنبد دوپوششه است.
