رضا مرادی غیاث آبادی
دیر زمانی است که مردمان ایرانی و بسیاری از جوامع دیگر، در آغاز فصل زمستان مراسمی را برپا میدارند که در میان اقوام گوناگون، نامها و انگیزههای متفاوتی دارد. در ایران و سرزمینهای همفرهنگ مجاور، از شب آغاز زمستان با نام «شب چله» یا «شب یلدا» نام میبرند که همزمان با شب انقلاب زمستانی است. به دلیل دقت گاهشماری ایرانی و انطباق کامل آن با تقویم طبیعی، همواره و در همه سالها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سیام آذرماه و بامداد یکم دیماه است. هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار میشود؛ اما میدانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یوم شناخته نمیشده است. جشن شب چله، همچون بسیاری از آیینهای ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد.
خورشید در حرکت سالانه خود، در آخر پاییز به پایینترین نقطه افق جنوب شرقی میرسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب میشود. اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره بسوی شمال شرقی باز میگردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است. به عبارت دیگر، در ششماهه آغاز تابستان تا آغاز زمستان، در هر شبانروز خورشید اندکی پایینتر از محل پیشین خود در افق طلوع میکند تا در نهایت در آغاز زمستان به پایینترین حد جنوبی خود با فاصله ۵/۲۳ درجه از شرق یا نقطه اعتدالین برسد. از این روز به بعد، مسیر جابجاییهای طلوع خورشید معکوس شده و مجدداً بسوی بالا و نقطه انقلاب تابستانی باز میگردد. آغاز بازگردیدن خورشید بسوی شمالشرقی و افزایش طول روز، در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگرباره خورشید دانسته میشد و آنرا گرامی و فرخنده میداشتند.
در گذشته، آیینهایی در این هنگام برگزار میشده است که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است. جشنی که از لازمههای آن، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است، و همچنین خوراکیهای فراوان برای بیداری درازمدت که همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید باشند.
بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند. در آیین میترا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار میآمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه میدهد. فرقههای گوناگون عیسوی، با تفاوتهایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی میدانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار میکنند. به روایت بیرونی، مبدأ سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینکه نام نخستین ماه سال آنان نیز «کریست» بوده است. منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح، به قرون متأخرتر باز میگردد و پیش از آن، آنگونه که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل کرده است، منظور از میلاد، میلاد مهر یا خورشید است. نامگذاری نخستین ماه زمستان و سال نو با نام «دی» به معنای دادار/خداوند از همان باورهای میترایی سرچشمه میگیرد.
نخستین روز زمستان در نزد خرمدینانی که پیرو مزدک، قهرمان بزرگ ملی ایران بودهاند (که هنوز هم حامیان سرمایهداری لجام گسیخته اندیشههای عدالتجویانه او را سد راه منافع طبقاتی خود میدانند) سخت گرامی و بزرگ دانسته میشد و از آن با نام «خرم روز» یاد میکرده و آیینهایی ویژه داشتهاند. این مراسم و نیز سالشماری آغاز زمستانی هنوز در میان برخی اقوام دیده میشود که نمونه آن تقویم محلی پامیر و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجیکستان) است. همچنین در تقویم کهن ارمنیان نیز از نخستین ماه سال نو با نام «ناواسارد» یاد شده است که با واژه اوستایی «نوسرذه» به معنای «سال نو» در پیوند است.
هر چند برگزاری مراسم شب چله و میلاد خورشید در سنت دینی زرتشتیان پذیرفته نشده است؛ اما خوشبختانه اخیراً آنان نیز میکوشند تا این مراسم را همچون دیگر ایرانیان برگزار کنند. البته در تقویم نوظهوری که برخی زرتشتیان از آن استفاده میکتتد و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست، زمان شب چله با ۲۴ آذرماه مصادف میشود که نه با تقویم طبیعی انطباق دارد و نه با گاهشماری دقیق ایرانی و نه با گفتار ابوریحان بیرونی که از شب چله با نام «عید نود روز» یاد میکند. از آنرو که فاصله شب چله با نوروز، نود روز است.
امروزه میتوان تولد خورشید را آنگونه که پیشینیان ما به نظاره مینشستهاند، تماشا کرد: در دوران باستان بناهایی برای سنجش رسیدن خورشید به مواضع سالانه و استخراج تقویم ساخته میشده که یکی از مهمترین آنها چارتاقی نیاسر کاشان است که فعلاً تنها بنای سالم باقیمانده در این زمینه در ایران است. پژوهشهای نگارنده که در سال ۱۳۸۰ منتشر شد (نظام گاهشماری در چارتاقیهای ایران)، نشان میدهد که این بنا بگونهای طراحی و ساخته شده است که میتوان زمان رسیدن خورشید به برخی از مواضع سالانه و نیز نقطه انقلاب زمستانی و آغاز سال نو میترایی را با دقت تماشا و تشخیص داد. چارتاقی نیاسر بنایی است که تولد خورشید بگونهای ملموس و قابل تماشا در آن دیده میشود. این ویژگی را چارتاقی «بازه هور» در راه نیشابور به تربت حیدریه و در نزدیکی روستای رباط سفید، نیز دارا است که البته فعلاً دیواری نوساخته و الحاقی مانع از دیدار پرتوهای خورشید میشود.
هر ساله مراسم دیدار طلوع و تولد خورشید و بررسی نظریه نگارنده در چارتاقیهای ایران و از جمله چارتاقیهای نیاسر، نویس و بتخانهٔ آتشکوه، با حضور دوستداران باستانستارهشناسی ایرانی و دیگر علاقهمندان در محل چارتاقیها برگزار میشود.
منبع: ghiasabadi.com
راهکارهای استفاده از مراسم تاسوعا و عاشورا به عنوان پتانسیل گردشگری فرهنگی - مذهبی
مجله علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آراد واحد اهر
انتشار از پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی sid.ir
مجله علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آراد واحد اهر
انتشار از پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی sid.ir
مجله علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد واحد اهر
انتشار از پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی sid.ir
شهرستان شاهرود به بزرگترین مرکز فیلمسازی ایران تبدیل شده و با بالاترین پتانسیل، صنعت گردشگری خود را توسعه خواهد داد. وجود مناطق جغرافیایی گوناگون از قبیل دشت کویر، کوهستان، جنگل و جاذبههایی همچون آبشار ها، چشمهها و مراتع وسیع در یک محدودۀ 50 هزار کیلومتر مربعی در کنار مناطق حفاظت شده و گونههای نادر جانوری و گیاهی با کوتاهترین مسیرهای کویر تا جنگل و کویر تا دریا، مجموعهای از تنوع اقلیمی خاص را بوجود آورده است که این خصوصیات همراه با همکاری و حمایتهای مردمی توجه هر کارگردانی را به خود جلب می کند.
زمانی که فیلم های متنوعی سالهای خیلی دور در این شهرستان تولید شد و کسانی پرس وجو می کنند که فلان فیلم در کجای شاهرود تولید شده؟ به یاد خاطرات آن زمان میخواهند مناظر و طبیعت آنجا را ببیند شاید کمتر کسی متوجه این نکته باشد که آنها را میتوان یک «گردشگر سینمایی» نامید و شاید برای خود ما هم پیش آمده باشد هنگامی که یک فیلم یا سریال خارجی را تماشا میکنیم، یک لحظه فکر کنیم کاش فرصتی بوجود آید روزی به اتفاق خانواده از این مناظر بدیع و زیبای این فیلم دیدن کنیم! گردشگرانی که پس از دیدن فیلمهای شرکت کننده در جشنوارههای بین المللی ترغیب به آمدن به ایران شده بودند خود انگیزهای در جهت تلاش مضاعف در این مسیر است.
اینکه امروزه مقامات گردشگری برخی کشورها به ساخت فیلمهایی که میتواند برگ برنده آنان برای جذب بازدیدکنندگان بیشتر از اماکن تاریخی و یا حتی چشم اندازهای طبیعی کشورشان باشد، خود اهمیت موضوعی را به اثبات میرساند که فیلم تأثیر مستقیم و چشم گیری در جذب گردشگر دارد.
از زمانی که پیتر جکسون با سه گانه ارباب حلقههای خود صنعت گردشگری نیوزیلند را در سطح جهانی مطرح کرد و از لوکیشن های بکر و طبیعی این کشور برای بازسازی صحنههای مربوط به نبرد در این سه گانه سینمایی خود استفاده کرد رقابت بسیاری از کشورهای این منطقه از جمله استرالیا در حوزه صنعت گردشگری و توریسم آغاز شد و اخیراً نیز شیخ نشینان امارات به این مسابقه گردشگری - سینمایی پیوستهاند و حتی با تبدیل شدن به میزبان خوب استودیوهای بزرگ فیلمسازی برای تأسیس شعب و دفاتر فیلمسازی و یا شهربازی و مراکز تفریحی گردشگری با موضوع سینما و شخصیتهای سینمایی گوی این رقابت را بردهاند اهمیت آن برای کشوری مانند ایران با سابقۀ تمدنی درخشان، با آثار تاریخی کم نظیر و چشم اندازهای طبیعی و با سوژههای متنوع فیلم سازی تاریخی و اسلامی در جهت توسعه و جذب گردشگری و صادرات فرهنگ اصیل ایرانی احساس میشود.
با نگاهی فرابخشی به این موضوع که گوشهای از اهمیت آن گفته شد به تولید فیلم های فاخری همچون «مختار نامه» و «روز رستاخیز» در شهرستان شاهرود می پردازیم. سریال نمایشی مختارنامه به کارگردانی داوود میرباقری که این سریال نمایشی چهل قسمتی از محصولات «الف ویژه» مرکز سیما فیلم محسوب می شود.
سریال «مختارنامه» داستان قیام مختار ابوعبید ثقفی ملقب به ابواسحاق را در مقاطع مختلف زندگی وی روایت میکند. شهرت مختار به خاطر قیامی است که پس از واقعۀ عاشورا با هدف خونخواهی از شهدای کربلا توسط او شکل گرفت و در نهایت به پیروزی میرسد.
فیلمبرداری این سریال در سال 1388 به پایان رسید و در حال حاضر قسمتهایی از آن از شبکۀ اول سیما پخش شده است. در این فیلم تعداد پنج جنگ در مقاطع مختلف، طراحی شده است که بخش عمده تصاویر آن در شهرستان شاهرود و بخشی دیگر که جزئی تر است، در شهرک دفاع مقدس با حضور هنرمندان بزرگ کشور تصویربرداری شد.
گروه تولید مجموعه تلویزیونی مختارنامه در روستای طرود واقع در 120 کیلومتری جنوب شاهرود کار تصویر برداری از این پروژه بزرگ تاریخی مذهبی را انجام دادهاند تا یاد و خاطره قیام عاشورا را برای عاشقان امام حسین (ع) زنده کنند.
دهستان طرود در منطقه کویری شهرستان شاهرود از پتانسیل های بالقوهای در بخشهای گوناگون مانند گردشگری، شترپروری، قالی بافی، صنایع و معادن برخوردار است. این منطقه کویری دارای جاده آسفالته مواصلاتی به مرکز شهرستان بوده و دسترسی به آن و دیگر مناطق کویر مرکزی ایران برای گردشگران و کویر نوردان کشور به لحاظ وجود پروازهای فرودگاه شاهرود و خطوط ریلی بسیار راحت و آسان می باشد.
با معرفی طرود بیتردید شاهد رشد و توسعه شهرستان خواهیم بود چرا که با ورود گردشگران چندین شغل مرتبط با این حوزه فعال شده و دیگر اینکه بازار تولیدات منطقه اعم از محصولات زراعی و دامی، خصوصاً صنایع دستی و بالاخص قالی بافی و گلیم بافی رونق چشمگیری خواهد یافت.
از جاذبههای طرود میتوان به گسترهی کویر و شنهای روان، نخلستانهای زیبا، شترسواری، آرامگاه پیرمردان و هنر ارزشمند بانوان طرودی که همان بافت قالی و پارچه است اشاره کرد.
داوود میرباقری معتقد است مختارنامه تلاشی برای ترسیم یکی از حساسترین مقاطع تاریخ اسلام است. وی امیدوار است نتیجه تلاش شش ساله آنها برای مخاطبان قابل قبول باشد.
براستی که مختارنامه ثمره تلاشی طولانی برای تصویر کردن تاریخ تشیع است و یقیناً علاوه بر ایران مخاطبان بسیاری در جهان اسلام خواهد داشت که می تواند گردشگران بسیاری را به منطقه سرازیر کند خصوصاً مناطقی همچون کلاته خیج، چهل دختر و خوش ییلاق، لجنه، ابر و طرود که بخشهای اصلی فیلم مربوط به جنگ مکه و وقایع کربلا و نهر علقمه در آن تصویربرداری شده در معرفی جاذبههای گردشگری ناشناخته شاهرود تأثیر بسزایی خواهد داشت و در کنار آن دیگر جلوههای گردشگری تاریخی، طبیعی، مذهبی و عرفانی و بخشهایی از محیط زیست طبیعی، تاریخ و فرهنگ بومی ایران را به جهانیان معرفی خواهد کرد.
در حال حاضر با ایجاد فرصت های شغلی و ارتقاء هنری هنرمندان تئاتر شاهرود که بالغ بر 60 نفر از آنها در این سریال بازی کردهاند تحولی محسوس در شهرستان ایجاد شده و بر اساس مطالعات کارشناسی انجام شده به پیشنهاد رئیسجمهور درخصوص راهاندازی شهرک سینمایی در شاهرود و با موافقت جناب آقای ضرغامی ریاست محترم صدا و سیما شاهد تحقق این وعده ایشان در شاهرود خواهیم بود.
تولید فیلم سینمایی فاخر «روز رستاخیز» نیز به کارگردانی احمدرضا درویش در مجموعه کاروانسراهای میاندشت در مهر ماه سال جاری، بار دیگر توجه اصحاب تولید فیلم و سریال را به سوی شاهرود جلب کرد.
احمدرضا درویش کارگردان فیلم سینمایی «روز رستاخیز» معتقد است شهرستان شاهرود دارای پتانسیل های بالایی در زمینه تولید فیلم و سریالهای مختلف از لحاظ تاریخی و فرهنگی و نیز شرایط جغرافیایی و اقلیمی است. وی از همکاری خوب مسئولین و مردم شهرستان شاهرود صمیمانه قدردانی کرد.
ضبط سکانسهای مربوط به میدان بصره و دروازه کوفه در کاروانسرای میاندشت شاهرود که بزرگترین کاروانسرای کشور می باشد انجام شد. کاروانسرای میاندشت در 105 کیلومتری جادۀ شاهرود به مشهد قرار دارد و مشتمل بر سه کاروانسرا است که یکی در عهد صفوی و مابقی در دورۀ قاجار ساخته شده است. در مجاورت کاروانسرا قلعۀ قدیمی میاندشت با مساحتی حدود 4700 متر قرار دارد که بقایایی از برج و بارو و دیوارهای داخلی آن باقی مانده است و این مجموعه دارای سه عدد آب انبار چاپارخانه و حمام قدیمی است. مساحت مجموعه کاروانسراها 000/21 متر مربع بوده و دارای 000/10 متر مربع زیربنا می باشد.
«روز رستاخیز» روایت تاریخی دربارۀ واقعه عاشوراست که با همراهی بُکِیر (فرزند حر ابن یزید ریاحی) به قیام امام حسین (ع) و متن حوادث واقعه عاشورا می پردازد. این فیلم مقطع زمانی مرگ معاویه تا قیام امام حسین (ع) و شهادت آن حضرت را به تصویر می کشد.
از مزایای طرح احداث شهرک سینمایی در شهرستان شاهرود می توان به عدم نیاز به جابجایی در مسیرهای طولانی به منظور دست یافتن به اقلیم های متفاوت، نیروی کار ارزان جهت سیاه لشکر ها و برخورداری از توان لشکر 58 تکاور ذوالفقار که همیشه یار و یاور سیما فیلم بوده اشاره کرد.
بطور خلاصه اگر بخواهیم عرض جغرافیایی شهرستان را از جنوب (مرز استان اصفهان) به سمت شمال (مرز استان گلستان) طی کنیم ابتدا بزرگترین کویر نمکی جهان، تپه رمل های زیبا، نخلستان، شترداری و زندگی روستایی و عشایری منطقه، مناطق حفاظت شدۀ وسیع با گونه های نادر جانوری مانند یوز و گورخر آسیایی، هوبره و زاغ بور سپس مناطق نیمه بیابانی و گونه های گیاهی آن مانند طاق، گز، قیچ و اسکنبیل، کمی بالاتر مناطق کوهپایه ای و کوهستانی البرز شرقی، قله شاهوار با 4000 متر ارتفاع و روستاهای ییلاقی اطراف آن و در نهایت اقلیم معتدل شمالی و جنگل های ابر، قطری و ُالنگ همگی عنوان قاره کوچک را برای شاهرود به ارمغان آورده اند به گونه ای که فارغ از مرزبندی های سیاسی از شاهرود تا دریای خزر از مسیر جاده شاهکوه و عبور از ذخیرگاه جنگل های اورس کشور و پیست چالچالیان مسیر کوتاه 90 دقیقه ای را تا بندر گز در کرانۀ دریای خزر و دشت گرگان را در پیش داریم.
علاوه بر آن شهرستان شاهرود از اماکن تاریخی ارزشمندی نظیر مجموعۀ تاریخی بسطام، مسجد جامع فرومد، 12 کاروانسرای مسیر جادۀ ابریشم همچون کاروانسرای میاندشت، بافت پلکانی شهر مُجِن، عرفای بزرگی چون سلطان العارفین بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی و شیخ حسن جوری و شاعران بزرگی چون ابن یمین فریومدی و فروغی بسطامی بهره میبرد.
شاهرود سکونتگاه اقوام مختلف و رواج لهجه های گوناگون همراه با جلوههای دیدنی از پوشاک سنتی، فعالیتهای تولیدی و صنایع دستی متنوع از جمله سفال و سرامیک، نمدمالی، گلیم بافی، جاجیم بافی، منبت، معرق و فنون دیگری است که همگی بر جذابیتهای گردشگری آن افزوده است.
براستی که شاهرود میتواند با این همه قابلیت به پارک ویژه ای با موضوعات گردشگری فیلم و تلویزیون و الگویی ممتاز برای ایجاد یک ناحیه سینمایی - گردشگری در ایران تبدیل شود.
منبع: shahroudtourism.blogfa.com
سینما، ابزاری تاثیرگذار در توسعه گردشگری