جهانگردی، ابزاری برای صلح و گفتگوی تمدنها

  نخستین اجلاس بین المللی وزرای جهانگردی کشورهای اسلامی ـ کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ـ به مدت 2 روز (دوازدهم و سیزدهم مهر ماه 1379) با حضور بیش از 40 کشور در شهر اصفهان برگزار شد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان منادی گفتگوی تمدنها و تقریب بین مذاهب اسلامی در پایان ریاست دوره‌ای خود در سازمان کنفرانس اسلامی معتقد است که برقراری ارتباط میان ملل مختلف از مجرای جهانگردی و آشنائی آنها با فرهنگها، آداب و رسوم، پیشینه تاریخی و فرهنگی یکدیگر، موجب استحکام پیوندهای اجتماعی ملل گشته و در بسط تفاهم‌آمیز روابط بین‌المللی و صلح جهانی سهم بسزائی دارد. ایمان قلبی ایران اسلامی به این موضوع مهم را جهان پذیرفته و بی‌دلیل نیست که در سیزدهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان جهانی جهانگردی به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران شعار جهانگردی سال 2001 تحت عنوان جهانگردی، ابزاری برای صلح و گفتگوی تمدنها را با اکثریت قاطع آراء به تصویب رساند.

جمهوری اسلامی ایران جریان جهانگردی بین المللی را در بین کشورهای مسلمان، ابزار مؤثری در تحقق اهداف سازمان کنفرانس اسلامی و ایجاد همبستگی اسلامی و توسعه همگرائی جهان اسلام و منبع توزیع ثروت عظیمی بین آنها دانسته و مطمئن است که کشورهای اسلامی بلحاظ برخورداری از تنوع فرهنگی، آداب و سنن، تنوع زیست محیطی، گوناگونی در خوراک، پوشاک، زبان و...، استعداد لازم برای گسترش صنعت گردشگردی و جذب گردشگر فیمابین و در سطح بین المللی را داراست. سیر تکوین تمدن بشری در مصر، طبیعت بکر و بی‌همتای کرانه‌های مدیترانه در لبنان، سواحل دریای مرمره و اژه در ترکیه، جزایر سبز اندونزی، پهنه نیلگون خلیج فارس و دریای عمان، بین النحرین، فرهنگ بی‌بدیل آسیای باختری و میانه و تمدن چندین هزار ساله ایرانی و اسلامی در ایران گوشه‌ای از امکانات گردشگری در جهان اسلام است. بر اساس برآوردهای سازمان جهانی گردشگری، سالانه بیش از 650 میلیون گردشگر در چرخه سیر و سفر و جهانگردی قرار دارند که بیش از 450 میلیارد دلار درآمد حاصله آن است امّا متأسفانه جهان اسلام سهم بسیار ناچیزی معادل 7% از کل در آمدهای جهانی صنعت گردشگری و جهانگردی را سال 1999 بخود اختصاص داده و در عوض جهانگردان مسلمان مبالغ هنگفتی را از طریق جهانگردی عاید دیگر کشورها کرده‌اند.

با توجه به کاستیها و عدم سرمایه‌گذاری مناسب جهان اسلام در صنعت گردشگری، اولین نشست وزرای جهانگردی کشورهای اسلامی فرصت مغتنمی را برای یافتن راهکارها، تبادل اندیشه‌ها و تجربیات و تدوین سیاست‌ها برای توسعه جریان جهانگردی کشورهای اسلامی بوجود آورد. ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در پیام افتتاحیه در اولین اجلاس بین المللی وزراء جهانگردی کشورهای اسلامی اظهار نمودند: «پیشرفت‌های علمی ـ ارتباطی دم افزون نتوانسته جلوی میل سیری‌ناپذیر بشر امروز به سفر و جهانگردی را بگیرد. پس به جاست کشورهای اسلامی سیاست مدونی در این خصوص اتخاذ کرده، در جهت توسعه جهانگردی کیفی، گامهای عملی بردارند. تبلور تصمیمات وزراء و کارشناسان در اولین اجلاس فوق الذکر در بیانیه پایانی

آن بیشتر نمایان می‌شود. چنین به نظر می‌رسد که کشورهای اسلامی به درک و تفاهمی کامل در این موضوع دست یافته و اجلاس اخیر را به عنوان آغازین حرکت خود در جهت توسعه همکاریهای گردشگری در کشورهای عضو دانسته‌اند. ذکر بندهایی از این بیانیه هشت ماده‌ای خالی از لطف نیست؛

1ـ تصمیم به همکاری در زمینه‌های:

ـ توسعه تبادل اطلاعات و افزایش آگاهی عمومی.

ـ تشویق به و تسهیل همکاری بخش‌های خصوصی در زمینه جهانگردی.

ـ ایجاد فرصت‌های سرمایه گذاری در جهانگردی.

ـ تسهیل صدور ویزا برای جهانگردی کشورهای عضو با رعایت احترام به قوانین و مقررات.

- برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک جهانگردی.

2ـ از بانک توسعه اسلامی تقاضا می‌شود توجه خاصی به موضوع جهانگردی داشته و در چارچوب مقررات خود تسهیلاتی را برای توسعه جهانگردی در کشورهای عضو قائل بشود.

3ـ همچنین از اتاق اسلامی بازرگانی و صنایع (ICCI)، سازمان رسانه‌های جمعی کشورهای اسلامی (ISBO) و آژانس بین المللی اسلامی (IINA) در خواست می‌شود، اقدامات ملموسی را در توسعه جهانگردی با مشارکت بخش خصوصی، سازمان‌های فرهنگی و محافل دانشگاهی اتخاذ نمایند.

4ـ از دبیر خانه OIC در خواست می‌شود راهکارهای جدیدی را برای توسعه همکاری با سازمان جهانی جهانگردی WTO در دیگر سازمانهای مشابه بین‌المللی مشخص نماید.

5ـ تصمیم به تأسیس کمیته پیگیری داشته تا بدین ترتیب قطعنامه‌ها و تصمیمات متخذه در اجلاس وزراء را پیگیری نموده فعالیتهای کشورهای عضو و مؤسسات وابسته و تخصصی و ارگانهای زیر مجموعه OIC را در خصوص جهانگردی هماهنگ نماید.

گفتنی است نمایندگانی از معاونت امور بین المللی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) در طول برگزاری اجلاس در این مراسم حضور داشته، ضمن تهیه گزارش و مصاحبه با میهمانان خارجی شرکت کننده، بر آن شدند علاوه بر معرفی ابعاد شخصیت حضرت امام(ره) و اندیشه‌های جهانی و وحدت‌بخش آن بزرگمرد، اماکن و مراکز منتسب به حضرتش را به علاقمندان گردشگر معرفی کرده و در خصوص نحوه ارتباط و همکاری آنان با مؤسسه راهنمایی‌های لازم را به عمل آوردند.

همچنینی همزمان با اجلاس، نمایشگاه جهانگردی کشورهای اسلامی نیز با حضور مراکز ایرانگردی و جهانگردی استانهای

مختلف کشور، نهادها و ارگانهای دولتی و چندین مؤسسه گردشگری خارجی در محل دائمی نمایشگاههای بین المللی اصفهان دایر بود. در این نمایشگاه که بمدّت یک هفته بر پا گردید مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) در دو بخش داخلی و خارجی حضوری فعال داشت و غرفه‌های آن همانند اجلاسها و نمایشگاههای قبلی از جنب و جوش خاصی برخوردار بود و شدیداً مورد توجه علاقمندان به حضرت امام(س) واقع شد.

در بحخش داخلی در سالن شماره 1ـ درست در مقابل درب ورودی نمایشگاه ـ، ماکت مربوط به بیت حضرت امام(س) در خمین طراحی شده بود که بر سر در آن جمله معروف آن حضرت با عبارت «من آمده‌ام تا بزرگواری و کرامت شما را حفظ کنم» نقش بسته و در محوطه داخل آن نیز آثار گرانبهای امام به زبان فارسی و تابلوهای مربوطه در معرض دید عموم قرار گرفته بود و همچنین مسابقات مختلفی برای کودکان و نوجوانان ترتیب داده شده بود. شایان ذکر است که برای افتتاح نمایشگاه توسط استانداری محترم اصفهان نیز غرفه مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) برگزیده شده بود.

امّا در بخش غرفه‌های خارجی یا معاونت امور بین المللی مؤسسه با حضوری فعالتر و با

در اختیار گرفتن سه غرفه کوشش کرده بود گوشه‌هایی از فعالیت‌های برونمرزی خود را به بازدید کنندگان خود معرفی نماید. این فعالییتها عبارت بودند از:

ـ ارائه بیش ار یکصد و سی جلد از آثار حضرت امام(س) به هفده زبان رایج دنیا.

ـ ارائه بخشی از کتب تألیف شده در ارتباط با حضرت امام(ره) توسط اندیشمندان و نویسندگان خارجی.

ارائه فعالیت‌ها و خدمات سایت اینترنت مؤسسه معرفی CD صحیفه امام(س).

- ارائه تابلوهای عکس و پوسترهائی متنوع از امام(س) با زیرنویس‌های خارجی.

ـ نمایش فیلم‌هائی کوتاه در خصوص امام(س) و زندگی پربرکت ایشان.

بازدیدکنندگان غرفه‌های معاونت امور بین‌المللی، پس از بازدید عمدتاً نظرات، پیشنهادات و درخواست‌های خود را در دفتر یادبود مؤسسه درج کرده و در خصوص نحوه ارتباط و همکاری با مؤسسه توسط نمایندگان اعزامی راهنمایی شدند.

ضمناً یکی از فعالیت‌های اصلی نمایندگان معاونت امور بین المللی گنجانیدن بازدید رسمی وزراء جهانگردی کشورهای اسلامی از نگارستان امام خمینی(س) بود که در این برنامه کلیه میهمانان خارجی شرکت کننده در اجلاس طی یک بازدید رسمی یکساعته در تاریخ سیزدهم مهرماه اقدامات به عمل آمده در بخش هنری مؤسسه را مشاهده کرده و در برنامه‌های متنوع در نظر

گرفته شده ذیل شرکت نمودند:

- بازدید از قسمتهای مختلف نگارستان آثار هنری

ـ ارائه توضیحات مختصر و مفید در خصوص زندگی و مبارزات حضرت امام(س) به میهمانان.

ـ سخنرانی معاونت محترم هنری مؤسسه در جمع وزراء و هیأت‌های همراه.

ـ پخش فیلم کوتاهی درباره حضرت امام(س) برای بازدید کنندگان.

کلام آخر اینکه، ممکن است مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) در نگاه اول برای گروهی از علاقمندان و دوستداران حضرت امام در داخل و خارج از کشور چندان شناخته شده نباشد ولی تجربه نشان داده است که هرگاه زمینه صحبت و موضوع حضرت امام(س) پیش می‌اید دوستداران آن حضرت مطالب عمیق و قابل توجهی را در خصوص ابعاد شخصیت حضرت امام(ره) مطرح می‌کنند. صحبت‌های آقای فرانچسکو فرانجیلا ـ دبیر کل سازمان جهانی جهانگردی، آقای ابراهیم کامارا ـ نماینده جهانگردی سنگال و آقای مهندس مشرف حسین ـ وزیر جهانگردی بنگلادش ـ سه تن از میهمانان شرکت کننده در اولین اجلاس بین المللی وزراء جهانگردی کشورهای اسلامی خود گواه روشنی بر این مدّعاست که بخشهایی از سخنان ایشان در پی می‌آید.

فرانچکسو فرانجیلا (دبیر کل سازمان جهانی گردشگری):

این سومین دیدار من از ایران است. حدوداً 10 سال پیش نیز دیداری از شهر اصفهان داشتم در ماه فوریه گذشته نیز، یک روز قبل از انتخابات ایران ملاقاتی به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتم و در این ملاقات یادداشت تفاهمی در زمینه گسترش صنعت گردشگری ایران به امضاء رسید. پس ادعا نمی‌کنم که کشور شما را کاملاً می‌شناسم چونکه ایران کشوری غنی و کاملاً پیچیده‌ است که در حال تغییر و تحول می‌باشد. ولی من شاهد یک سری از حقایقی هستم که در ایران در زمینه‌های مختلف سیاسی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، پیشرفتهای چشمگیری داشته است.

به نظر من امام خمینی که دارای شخصیتی جهانی بود نه تنها تاریخ معاصر ایران بلکه تاریخ معاصر جهان را تحت تأثیر افکار و اندیشه‌های والای خویش قرار داده است.

من امروز صبح در اصفهان شاهد نمایشگاهی از آثار و تصاویر امام خمینی بودم که به صورتی مرتب و منظم آثار ایشان را به معرض نمایش گذاشته بودند.

بازدیدکنندگان متعددی اعم از دانش‌آموز و دانشجو برای بازدید از این نمایشگاه آمده بودند. من کاملاً تحت تأثیر آثار و تصاویر آن حضرت قرار گرفته بودم. به نظر من ابتکارآقای خاتمی و پیشنهاد ایشان مبنی بر گفتگوی بین فرهنگها و تمدنها، با موفقیت کاملی روبرو شد چگونه این اقدام تحسین همه اتحادیه‌های بین المللی را برانگیخت.

همه کشورهای جهان، ابتکار آقای خاتمی را با آغوش باز پذیرفتند و سازمان ملل متحد به همین مناسبت سال 2001 را سال گفتگوی تمدنها نامید. سازمان جهانی توریسم نیز به نوبه خود از این پیشنهاد استقبال نمود.

سال گذشته، مجمع شورای سازمان ملل ایران را برای برگزاری مراسم روز جهانی توریسم در سال 2001 انتخاب نمود و این عمل به خاطر ابتکار آقای خاتمی صورت گرفت. می‌دانید که ما هر سال، کشوری را بدین منظور انتخاب می‌کنیم به عنوان مثال امسال (سال 2000) آلمان را به خاطر نمایشگاه بین‌المللی مانوور برگزیده بودیم. تمام اعضاء سازمان جهانی توریسم به اتفاق آرا برای سال اینده ایران را به منظور بزرگداشت مراسم روز جهانی گردشگری اتنخاب کرده‌اند.

ابراهیم کامارا (نماینده وزارت امور گردشگری و جهانگردی سنگال) :

باید بگویم که پس از دیدار از ایران کاملاً تحت تأثیر قرار گرفتم. بایستی اذعان نمود که ایران در عصر حاضر به کلی دگرگون شده است. ایران پیشرفتهای فرهنگی، ‌سیاسی، اجتماعی و... داشته است. این کشور دارای حکومتی انقلابی و اسلامی است و همه ما مسلمانان خود را پیرو این حکومت و رهبر عظیم‌الشأن آن می‌دانیم.

دیداری که از شهر اصفهان داشتم این امر را کاملاً برایم آشکار ساخت که ایران دارای منابع غنی فرهنگی، علمی و تاریخی است. ایران از لحاظ تکنولوژی پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای داشته و به سبب تنوع آثار تاریخی و فرهنگی می‌تواند به عنوان قطب مهّم صنعت گردشگری در نظر گرفته شود چونکه دارای قابلیتهای فراوان توریستی است.

آن چیزی که برای ما خیلی قابل توجه است این است که این کشور علیرغم مشکلات متعدد سیاسی، اقتصادی و بحرانهای فراوان دیگر، توانسته است مشکلات را یکی پس از دیگری از میان بردارد و موانع مختلفی را پشت سر بگذارد و قدرت عظیم خویش را به جهانیان نشان دهد. این کشور حکومتی را پایه‌ریزی کرده است که الگویی برای تمامی کشورهای اسلامی می‌باشد. توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... این کشور کاملاً قابل مشاهده است. همه کشورهای اسلامی مخصوصاً رهبران آنها باید ایران را الگوی خود قرار دهند.

در هر کشوری آثار و ابنیه تاریخی وجود دارند که برای این کشور ارزشمند می‌باشند. در ایران مراکز و اماکن متعلق به امام خمینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و مطمئناً دارای جنبه توریستی هم می‌باشند. فکر می‌کنم که دیدار از این اماکن و مراکز توجه هر بیننده مسلمانی را جلب کند برای اینکه آثار فرهنگی، انقلابی و اسلامی فراوانی را می‌توان در این مراکز پیدا نمود که ما را در شناختن جنبه‌های مختلف شخصیتی امام خمینی و طریقه زندگانی و طرز تفکر آن حضرت راهنمایی می‌کنند. بر کسی پوشیده نیست که ایران دارای آثار تاریخی و فرهنگی متعددی است، بنابراین باید در امر جذب گردشگران سرمایه گذاری لازم را داشته باشد. باید قبول کنیم که همه کشورهای اسلامی دارای آثار فرهنگی و تاریخی غنی هستند، بنابراین وزرای جهانگردی کشورهای اسلامی وظیفه دارند که با همکاری یکدیگر در گسترش صنعت گردشگری بکوشند. بایستی به این صنعت بها بدهیم و در حفظ ارزشهای تاریخی و فرهنگی کشورهای اسلامی و شناساندن آنها به کشورهای دیگر کوشا باشیم. نباید شاهد این قضیه باشیم که فقط کشورهای غربی در مورد گردشگری پیشرفت داشته باشند چونکه همه کشورهای اسلامی اعم از ایران، سنگال و... دارای آثار و ابنیه تاریخی متعددی هستند که با برنامه ریزی و همکاری یکدیگر می‌توانند در امر جهانگردی و گسترش صنعت گردشگری سرمایه گذاری کنند و بدین وسیله آثار و معماری اسلامی را به جهانیان نشان دهند و یک صنعت گردشگری متناسب با اهداف و برنامه‌های اسلامی پایه ریزی نمایند.

کاملاً علاقه‌مندم که با این مؤسسه همکاری نزدیک داشته باشم. برای اینکه مطمئن هستم همکاری بنده با این مؤسسه، برایم جالب توجه و مفید خواهد بود. امیدوارم بتوانم در گسترش آثار و اندیشه‌های حضرت امام خمینی در سنگال گامهای مثبتی بردارم، چونکه بر این امر واقف هستم که امام خمینی نه تنها رهبر و پیشوای ملت ایران بلکه رهبر کل مسلمانان جهان بود، به همین خاطر همه مسلمانان وظیفه دارند افکار و اندیشه‌های آن حضرت را الگو قرار دهند و در پیشبرد اهداف مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی بکوشند. همه ما می‌دانیم که امام خمینی محدود به مرزهای ایران نمی‌باشد و آوازه ایشان از این مرزها فراتر رفته و به گوش کلیه جهانیان رسیده است. او تنها متعلق به ایران نیست بلکه متعلق به کل دنیاست. او پیام آزادی و انسانیت را به همه انسانها به ارمغان آورده است.

امام خمینی با یاری خدا و با تکیه بر ارزشهای الهی، اسلامی، برای رهایی ملت ایران از دست ستمگران زمان به پا خاست و این ملّت را از یوغ استعمارگران نجات بخشید و به جهانیان نشان داد که با وحدت و همبستگی می‌توان در مقابل ظلم و جور مقاومت کرد. ایشان حکومتی را در ایران پایه‌ریزی کردند که الگویی برای همه کشورهای اسلامی شد.

مشرف حسین (وزیر جهانگردی و توریسم بنگلادش):
لازم می‌دانم به دولت ایران به خاطر برگزاری اجلاسی آن هم در سطح بین‌المللی وزراء پیرامون مسأله جهانگردی تبریک بگویم. چنین سمینارهایی علاوه بر آنکه سبب می‌‌شود که به مسأله جهانگردی بیشتر توجّه شود، رقابت میان آژانسهای مسافرتی را نیز آشکار‌تر می‌سازد و علاوه بر آن سبب تقویت و استحکام روحیه برادری میان مسلمانان می‌شود. از طریق جهانگردی یکدیگر را بهتر می‌شناسیم. به وسیله جهانگردی و مسافرت است که صلح و آرامش نیز بدست می‌اید. منابع باستانی بیشتری شناخته می‌شود و تجربیات جدیدتری کسب خواهیم کرد.

البته همان طور که ملاحظه می‌فرمائید جهانگردی به سرعت رو به رشد و توسعه است. در چنین شرایطی رقابت در زمینه اسلامی هم می‌تواند سودمند و مفید واقع شود. ما، در کشورمان نسبت به ایران نظریات بسیار خوبی داشته و داریم در زمیهه جهانگردی هم ما شرکتهای ایرانی بسیاری را داشتیم که در این کنفرانس شرکت نمودند. همانطور که عرض کردم روابط دو جانبه بسیار خوبی میان ما و ایران برقرار است. جاهای زیادی را در ایران بازدید کردم. هنر اصیل و باستانی، فرهنگ، تاریخ، تاریخ فرهنگی ایران را بازدید کردم و این جاهای تاریخی علاوه بر سرگرم ساختن من دراین مدت، سبب شد که از اقامتم در ایران بسیار بسیار لذا ببرم.

آرامگاهها، زیارتگاهها که از دهه 18 جزء آثار باستانی به شمار آمده‌اند. ما باید این آثار را حفظ کنیم و در جهت نگهداری آنها بکوشیم. ما باید نوعی تنوع و سرگرمی هم در بازدید از این آثار ایجاد کنیم. پس یکی از پیشنهادات اینجانب ایجاد تفریح و سرگرمی در کنار این مکانهای مقدس و اسلامی است. دوم اینکه: باید سعی کنیم که جاذبه‌های توریستی را با برنامه‌ریزی خوب و به ویژه در کشورهای اسلامی تقویت نماییم که این هدف با ایجاد و تاسیس بازار و... قابل دستیابی است و بدین وسیله بازید ازکشورهای اسلامی و صنعت جهانگردی و توسعه و رونق می‌یابد.

سوم: توسعه و گسترش تورهای دسته جمعی و تشویق به جهانگردی از طریق گروههای دسته جمعی است. چهارم: سرمایه‌گذاری از طریق جاذبه‌های توریستی است که این هم خود عامل مؤثری در گسترش و توسعه بخش و جهانگردی دارد. پنجنم: آسان‌سازی برخی از مشکلات است که به واسطه آنها راحتتر و بهتر به دیگر کشورهای اسلامی می‌توان سفر کرد. ششم: انتصاب هیئت‌های نمایندگی است که با توجیه احتمالات جهانگردی به تقویت روحیه برادری و اسلامی امت مسلمان کمک می‌کند. بسیاری از منابع طبیعی ارزشمند نظیر جنگلها، آبگیرها و سواحل در کشورهای اسلامی به دست فراموشی سپرده شده‌اند که باید به آنها توجه بیشتری معطوف شود تا با جذب توریست سبب استحکام روحیه اسلامی و برادری شود.

به نظر من با حفظ بافت اجتماعی و ارائه و حفظ میراث فرهنگی، هنر، فرهنگ، و زیبائیهای طبیعت نظیر حیات وحش‌ها، جنگل‌ها، آبگیرها و سواحل می‌توان به توسعه و رونق جهانگردی در کشورهای اسلامی کمک کرد. چرا که همه جهانگردان مایاند و دوست دارند که بی‌وقفه و بدون استراحت به گردش و سیاحت بپردازند. اما در بسیاری از جاها طبیعت دست نخورده باقی مانده است و این یکی از مواردی است که امام خمینی هم به آن اشاره داشته‌اند. در حالیکه برای جهان متمدن امروزی دست نخوردگی طبیعت خود مشکل بزرگی برایشان به حساب می‌اید.

منبع: پایگاه حوزه، برگرفته از مجله حضور، پاییز 1379، شماره 33 

جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران، مسائل و نارساییها

 به نظر می رسد جهانگردی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مورد بی مهری قرار گرفته است. این پدیده که می توانسته به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارها در خدمت اسلام و انقلاب اسلامی قرار گیرد، از سوی طرفداران و دوستداران انقلاب با نگاهی بدبینانه، ارزش گذاری شده و به همین جهت، تاکنون حرکتی جدی و اساسی در جهت راه اندازی و گسترش آن انجام نشده است. شاید مهم ترین عامل در پدید آمدن چنین برداشتی از سوی مسؤولان آن بوده که این مساله هم بد مطرح شده و هم بد از آن دفاع شده است. 

بیش تر وقتی سخن از پذیرش جهانگرد می رود، می بینیم مردم ما بر این انگار و پندارند که می خواهیم افرادی عیاش، لاابالی و خوش گذران را به کشورمان بیاوریم و در جهت آماده سازی سازوبرگ خوش گذرانی آنان تلاش کنیم و ارزشهای اسلامی جامعه خود را بر سر راه آنان قربانی کنیم. و آن گاه که کسانی از گسترش دادن این نعت به دفاع بر می خیزند پیش از همه بر درآمدها و دلارهای به دست آمده از این صنعت در جهان امروز تکیه می کنند و به ضرورت دست یابی جامعه ما به سهم خود از این بازار پرسود پای می فشارند، نتیجه این می شود که مردم معتقد، اصیل، مؤمن و مسلمان جامعه ما با یک حساب ساده به این نتیجه می رسند که ما حاضر نیستیم ارزشهای اسلامی و انقلابی خود را با هیچ چیز دیگری عوض کنیم و عطای سود سرشار این صنعت را هم به لقایش می بخشیم.

به نظرنگارنده، باید این پدیده را از دیدگاهی دیگر به بوته بحث و بررسی قرار داد. حقیقت این است که امت اسلامی ما، پس از قرنها تحمل سلطه های طاغوتی، مردانه به میدان آمده، همه هستی خود را در کفه اخلاص نهاده و با ایثار سرمایه های ارزشمندی، همچون جوانان برومند و مسلمان، یک نظام چند هزار ساله را از بیخ وبن برکنده و آن را به زباله دان تاریخ سپرده است. این ملت می خواهد بازگشت به فطرت انسانی را در جهان بشری فریاد کند و تمامی دین باوران جهان را به یگانگی و اتحاد در برابر شیطان ها و شیطان پرستان فراخواند و بدین گونه مستضعفان و محرومان را به رهایی از زنجیر بردگی ستم پیشگان نوید دهد و تشنگان فضیلت و معرفت را که از چپ گرایی و راست گرایی خسته و سرخورده شده، در آستانه نومیدی قرار گرفته اند، از زلال گوارای آموزه های آسمانی مکتب وحی سیراب سازد. البته آشکار است که شب پرستان نیز ساکت ننشته اند و در دو دهه گذشته تمامی توان و ابزار خود را به کار گرفتند تا این فریاد را در گلو خفه کنند; از این روی، با تمام قدرت و توان در بوقهای تبلیغاتی خود دمیدند و آنچه از دروغ و تهمت و بهتان و افترا در کیسه داشتند، به این حرکت نسبت دادند، تا شاید بتوانند از صدور این بینش جلوگیری کنند و البته تا اندازه ای هم به خواسته های خود دست یافته و ذهن و اندیشه ساده دلان را بازیچه خواسته ها و هوسهای خود ساخته اند.

از سوی دیگر، بارها و بارها سخنان دلنواز معمار و بنیانگذار انقلاب اسلامی، امام راحل خمینی کبیر را به گوش جان شنیدیم که تاکید می کرد:

«مقصود ما از صدور انقلاب برخورد قهرآمیز و کاربرد سلاح و اقدام نظامی نیست. منظور ما انتشار شعاعهای نورانی این تفکر است که ادیان الهی و تعالیم آسمانی توان ایجاد و اداره یک جامعه سالم و متکامل انسانی را دارند.»

بنابراین، صدور انقلاب اسلامی، یک مقوله فرهنگی است و به طور طبیعی ابزارهای ویژه خود را می طلبد و جهانگردی و پذیرش افرادی از دیگر ملتها به عنوان میهمان، اگر با شرایط مورد نظر انجام گیرد، می تواند به عنوان یکی از کاراترین ابزارها در خدمت این هدف مقدس قرار گیرد. در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بارها شاهد کارایی و خوش آیندی دیدار خارجیان از ایران اسلامی بوده ایم. آنان که در این سالها از ایران دیدن کرده اند، جامعه ما را به طور کامل جدای از تصویری یافته اند که ازکشور ما در رسانه های خارجی ترسیم می شود و بازتاب می یابد. بیش تر آنان پس از بازگشت به بیان حقایق پرداخته اند و شماری خود مبلغ توانمندی ارزشهای انقلابی و اسلامی جامعه ما شده اند و پرده تزویر و دروغ دشمن ساخته را از چهره تابناک این حقیقت برداشته اند. همه به یاد دارند که خبرنگار آمریکایی پس از شرح کمالات عارفانه و زندگی زاهدانه  

امام راحل در گزارش از شبهای تاریک تهران در جنگ شهرها نوشته بود:

«امنیت شبهای تاریک تهران از روزهای روشن نیویورگ بیش تر است.»

هزاران نمونه از این تجربه در سالهای گذشته، می تواند جایگاه واقعی مساله جهانگردی را به خوبی روشن کند، تا به خوبی دریابیم که وقتی سخن از جهانگردی می گوییم، هدفهای فرهنگی والایی را در نظر داریم که سرلوحه برنامه تمامی انبیاء و مصلحان تاریخ بوده است. سخن از آشنا کردن انسان خود باخته امروز با فطرت الهی خویش است. سخن از صدور فرهنگ و تعالیم عالیه اسلامی است; نه ماجرای سود و بهره و درآمد و دلار. اگر چه سودها و بهره های مادی جامعه اسلامی نیز امری مهم و ارزشمند است و تلاش برای دستیابی به درآمد بیش تر نیز تلاشی ستودنی، ولی در فرهنگ متعالی اسلام، مسائل مالی و اقتصادی آن درجه از اعتبار را ندارندکه بتوانند هدف جامعه اسلامی قرار گیرند.

باری، بایسته است مساله جهانگردی را در ضمن بحثهای زیر مورد بررسی قرار دهیم:

1 . آثار و بهره های جهانگردی برای جمهوری اسلامی ایران

2 . تواناییها، ابزارها، کششها و گیراییهای ما برای جذب جهانگرد

3 . نارساییها، دشواریها و بازدارندها.

4 . راهکارهای پیشنهادی.

1. آثار و بهره های جهانگردی
جهانگردی نیز همانند هر پدیده دیگری دارای آثار و بهره های خوش آیند و ناخوش آیند است. این آثار هم بر جهانگرد و هم نسبت به جامعه میزبان در زمینه های گوناگون خود را نشان می دهند. در این مبحث، با توجه به هدف همایش، ما بیش تر، به آثار و بهره های جهانگردی نسبت به جامعه میزبان می پردازیم و تلاش داریم حتی الامکان به آثار مهم بپردازیم، تا رعایت اختصار هم شده باشد. در ضمن، در این مبحث تنها به بررسی آثار و بهره های خوش آیند و درست می نشینیم و بهره های ناخوش آیند و ناساز را در مبحث سوم تحت عنوان «نارساییها، دشواریها و بازدارنده ها» یاد خواهیم کرد.

آثار فرهنگی و علمی جهانگردی  

الف. انتقال مفاهیم عالی اسلامی به بازدیدکنندگان از ایران اسلامی
امروزه کشور ما پرچمدار اسلام انقلابی و تشیع در جهان است. مردم ما با انگیزه های مذهبی در میدان سیاست حضور یافته، طومار نظام ریشه دار ستم شاهی را در هم پیچیده و در تمام مدت پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در برابر قدرتمندان دنیا سینه سپر کرده اند. ما بحق بر این باوریم که دین می تواند جامعه را به خوبی اداره کند. مردم را با هم متحد و منسجم نماید، آن گونه که بتوانند به صورت یکپارچه در برابر دشمنان ایمان، عقیده و کشورشان ایستادگی کنند. البته در تمام این سالها، بنگاههای تبلیغاتی شرق و غرب هم بیکار ننشسته اند و تبلیغات زیادی علیه اسلام و انقلاب اسلامی درجهان مطرح کرده اند.

بنابراین، ما در کشورمان گفتنیهای بسیار برای مردم جهان داریم:

می توانیم نشان دهیم که مردمی با ویژگیهای اعتقادی و احکام دینی خود قادرند کشورشان را در سطحی درخور پذیرش اداره کنند.

نشان دهیم که یک جامعه می تواند بدون گرایش به عوامل فساد، زندگی شرافتمندانه ای داشته باشد.

بگوییم که زنان می توانند با حفظ ارزشهای والای خود و بدون این که وسیله شهوترانی هرزگان باشند، در اداره جامعه و ارائه خدمات ارزشمند علمی، فرهنگی و تربیتی نقش والای خود را ایفا کنند.

بگوییم که یک ملت با تکیه به تواناییهای خود و بدون دریوزگی از مستکبران جهان و باج دادن به این و آن و حتی با همه تحریمها و محاصره های سیاسی، اقتصادی و... می تواند گامهای بلندی در مسیر سازندگی بردارد.

بگوییم که آیین حیات بخش اسلام می تواند استعدادهای درونی و بیرونی پیروان خویش را شکوفا سازد و هم در مسائل مادی و هم در امور معنوی، ارزشمندترین گامها را در مسیر تکامل، پیش پای حق جویان قرار دهد.

و ناگفته پیداست که این خود دستاورد بزرگی است و نقش جهانگردی را در گسترش فرهنگ اسلامی و خنثی کردن توطئه های شیطانی دشمنان اسلام و انقلاب اسلامی به خوبی نشان می دهد.

اگر هر ساله گروههایی از برادران مسلمان ما به ایران بیایند، گرایشهای مذهبی مردم ما را ببینند، شاهد برپایی نمازهای جماعت در مساجد باشند، شدت علاقه مردم را به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و قرآن کریم ببینند، آیا باز هم تبلیغات استکبارجهانی و ایادی آن غلبه پیروان اهل بیت(ع) تاثیری خواهد داشت؟

در واقع ما می توانیم با گسترش جهانگردی حقایق را در مورد اسلام به غیرمسلمان و در مورد تشیع به برادران اهل سنت نشان دهیم و بدین وسیله، تمامی توطئه های دشمنان اسلام و تشیع را نقش بر آب کنیم.

در طول تاریخ نیز، می بینیم که یکی از انگیزه های بسیارکارا در گسترش اسلام، عملکرد مسلمانان و اثرگذاری جاذبه های آن در علاقه مند کردن دیگران به اسلام بوده است. شاید یکی از مصادیق اصلی کلام امام زین العابدین(ع) که فرمود: «کونوا دعاة للناس بغیر السنتکم » همین باشد.

ب . ایجاد حرکت و پویایی در فرهنگ جامعه
همان گونه که سفر به جوامع دیگر و آشنایی با نقاط ضعف و قوت فرهنگها حاکم بر دیگر جامعه ها، سبب ایجاد روشن بینی و دانایی و گسترش دید و بینش در شخص جهانگرد می گردد و به همین جهت در آموزه های اسلام سیر و سفر مورد تشویق و سفارش قرار گرفته است، تا آن جا که قرآن کریم، بارها مسلمانان را تشویق می کند تا به سیروسیاحت بپردازند، با فرهنگها س مختلف و برداشتهای گوناگون از زندگی در اقوام و ملل دیگر آشنا شوند، به فرجام شوم کژاندیشان بدکردار پی ببرند و از بهره های ناساز و کجرویهای آنان عبرت بگیرند و پند بیاموزند و در برابر، از نقطه قوتهای زندگی آنان بهره مند شوند و دستاوردهای علمی آنان را ببینند و فراگیر و بدین سان به دادوستد فرهنگی، که می تواند پدیده ای والا و ارزشمند در جهت تکامل فرهنگ بشری به شمار آید، ارج نهاده است. به همان گونه حضور جهانگردان خارجی از ملتها و قومهای دیگر با فرهنگهای گونه گون می تواند سبب حرکت و پویائی در فرهنگ جامعه میزابن باشد.

ج . وارد کردن ضربه نهائی بر پیکر فرهنگ پست غربی
مدتهاست که متفکران غربی به پوچی فرهنگی در جامعه های صنعتی اعتقاد یافته امیدوارانه در انتظار گذر به دوران فرا صنعتی به سر می برند. آنان در آرزوهای خود جهانی را تصویر می کنند که در آن مردم به فرهنگی یگانه و یکسان رسیده اند و فرهنگهای ملی و منطقه ای آنان را از یکدیگر جدا نمی کند. جهانی که در آن تمامی هم و غم انسانها صرف تولید بیش تر نشود و به جای آن به بالا بردن زندگی و میزان آسایش انسانها توجه شود. جهانی که در آن هر روزه شاهد جنگها و برادرکشیها نباشیم و تمامی گروهها و اقوام و اقشارجامعه در کنار هم با مسالمت و برادری زندگی کنند. جهانی که در ان دانش بشری جایگاه خود را داشته باشد و در خدمت انسان به کار رود و نه این که علم تبدیل به بتی بزرگ گردد و انسانیت انسان، بر در معبد علم قربانی شود. (1)

با کمال افتخار باید گفت: ایران اسلامی که امروزه پرچمدار اجرای آموزه های آسمانی این دین مبین شده است، گام بلندی در مسیر محقق ساختن این هدف والا برداشته است.

آیا در جامعه ما همه قومها و گروهها، تحت لوای فرهنگ اسلامی به وحدت کلمه نرسیده اند؟

آیا در آموزه های اسلام، به کمال و رفاه معنوی انسان بیش از نیازهای مادی و اقتصادی او توجه نشده است؟

آیا این اسلام نیست که مرزهای موجود بین جامعه های اسلامی را به رسمیت نمی شناسد و نوید ایجاد یک جامعه جهانی را به انسان ها می دهد؟

آیا در فرهنگ عالیه اسلامی ایجاد جامعه ای سرشار از عدل و برابری و زندگی انسانها همراه با صلح و صفا نوید داده نشده است؟

آیا در دیدگاه این مکتب الهی نیست که انسان جایگاه خلیفة اللهی را به خود اختصاص داده و اشرف آفریده ها به شمار آمده و تاج کرمنا بر سرنهاده است و دانش را چون دیگر ابزارها مسخر خویش ساخته است؟

جهانگردانی که پای بر خاک ایران اسلامی می نهند، می توانند با چشمانی تیزبین و نکته سنج کعبه آمال متفکران غربی را در ایران و اسلام بیابند. بازتاب و انتقال این حقایق به دنیای سرگشته امروز، می تواند به مانند آخرین ضربه، فرهنگ پست غربی را در هم بکوبد و فجر صادق صبح امید را به جامعه بشری نوید دهد.

آثار اقتصادی جهانگردی
همان گونه که پیش از این گذشت، اگرچه بهره های اقتصادی جهانگردی از دیدگاه اسلام نمی تواند به عنوان هدف مورد توجه قرار گیرد، ولی به عنوان انگیزه و سببی کار را به سود جامعه اسلامی نقش مهمی ایفا می کند، از این روی، به این امر نیز اشاره ای خواهیم داشت:

گردشگری در اشکال گوناگون: ایرانگردی و جهانگردی به معنای کشاندن جهانگردان به ایران، آثار ارزنده اقتصادی نیز به همراه دارد.

امروزه جهانگردی می تواند به عنوان منبع درآمد بسیار مهمی، حتی بیش از منابع نفت، در اقتصاد کشورها ایفای نقش کند. درآمدهای بالای ارزی کشورهایی مانند فرانسه، انگلیس، یونان و... از صنعت جهانگردی نشان می دهد که ما هم می توانیم روی این نعت به عنوان یک منبع درآمد جدی، حساب کرده در راه رسیدن به هدف «اقتصاد بدون نفت » از آن بهره برداری کنیم.

ما نمی توانیم این حقایق را از نظر دور بداریم :

نخست آن که، چاههای نفت کشور ما هچون دهه های پیش غنا و فشار کافی را ندارند.

دو دیگر، اقتصاد متکی به نفت کشور ما، در نتیجه دسیسه ها و توطئه های استکبار جهانی و نوسانات موجود در بازار نفت، اقتصادی لرزان و بی ثبات خواهد بود.

جهانگردی با پایین ترین درآمد، پانصددلاری برای هر جهانگردی، به خوبی می تواند به عنوان یک منبع غنی برای کشور ما به حساب آید. ایجاد اشتغال و گسترش شغلهای جانبی و ازدیاد درآمد ناخالص ملی از اثر ارزشمند اقتصادی جهانگردی خواهد بود.

حقیقت این است که ما تا کنون از این منبع بزرگ اقتصادی بهره برداری شایسته ای نکرده ایم. از مجموع حدود چهارصد میلیارد دلار درآمد جهانگرد در جهان، درآمد کشور ما (با همه مبالغه ای که در ارقام می شود) تنها حدود دویست و پنجاه (250) میلیون دلار یعنی به نسبت 1600/1 بوده است (2) ، در حالی که درآمد فرانسه حدود سی (30) میلیارد دلار و چین حدود ده (10) میلیارد دلار بوده است. (3)

اینک برای آن که روشن شود چه تواناییها و استعدادهایی درکشور ما برای کشش جهانگرد وجود دارد و تا چه حد از این سرمایه ها استفاده کرده ایم، بد نیست نگاهی گذرا به گیراییها و جاذبه های جهانگردی کشورمان داشته باشیم.

2. تواناییها و گیراییهای کشور ما برای جذب جهانگرد
کشور ما جزء ده کشور اول جهان از نظر تواناییها، گیراییها و جهانگردی شناخته شده است. گونه های گونه گون تواناییهای ما برای کششش و ربایش جهانگرد عبارتند از:

گیراییها و کششهای مذهبی وزیارتی  

ایران از دهه های آغازین ظهور اسلام، جایگاه ویژه ای را در میان کشورهای اسلامی به خود اختصاص داد و به دلیل عشق و ارادتی که ایرانیان نسبت به خاندان پیامبر اکرم(ص) از خود بروز دادند، این سرزمین به پناهگاهی امن برای سلاله نبی اکرم(ص) و دوستداران ائمه هدی و دیگر کسانی که از جور و ستم خلفا ناچار به ترک خانه و خانواده خود می گشتند، تبدیل شد; از این روی، امروزه شاهد برپایی صدها بقعه متبرکه در جای جای میهن اسلامی مان هستیم. این مراکز هر ساله مورد زیارت بسیاری از پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) قرارمی گیرند. حرم مطهر حضر رضا(ع) در مشهد، آستانه مقدس حضرت معصومه(س) در شهر مقدس قم، بارگاه حضرت شاه چراغ در شیراز، حرم مطهر حضرت عبدالعظیم در تهران و بقعه سید جلال الدین اشرف در آستانه اشرفیه گیلان، (4) مهم ترین این مشاهد مشرفه به شمار می آید.

این گونه جاذبه ها اختصاص به پیروان مذهب تشیع ندارد، بلکه دیگر مذاهب، فرق و اقلیتهای دینی نیز مراکز زیارتی ویژه خود را در این مرز و بوم دارند. از باب نمونه می توان به مقبره شیخ جام درخراسان، مسجد جامع سنندج، کلیساهای ارامنه در آذربایجان و اصفهان و بعضی مراکز مذهبی زردشتیان اشاره کرد.

گیراییها و کششهای فرهنگی
در کشور ما، قومها و طایفه های گوناگونی زندگی می کنند و هر یک دارای آداب و رسوم و فرهنگی ویژه خود هستند. اقوام مختلف همانند فارس، ترک، بلوچ، لر، ترکمن و قبیله های عرب هر یک مراسم ویژه خود را به مناسبتهای مختلف دارند که البته مهم ترین آنها مراسم مذهبی، ازدواج، ورزشهای محلی و... بوده و می توانند دوستداران فرهنگ ملل را به خود جذب کنند.

افزون بر آن، وقوع انقلاب اسلامی و اداره جامعه بر مبنای فرهنگ متعالی اسلام و برقراری آیینها، ترازها و معیارهای ویژه این مکتب در زوایای جامعه اسلامی ما، خود می تواند علاقه مندان فراوانی را برای دیدار از این کشور و باهدف آگاهی از چند و چون این دگردیسی بزرگ و شگفت قرن، به خود جلب کند.

گیراییها و کششهای باستانی و تاریخی  

ایران مرکز یکی از تمدنهای باستانی بشری است و آثار باستانی موجود در آن، به عنوان روشن کننده بخش عظیمی از تاریخ تمدن بشری، جاذبه های ارزشمندی را برای جهانگردان تشکیل می دهند.

از آن جمله می توان به تخت جمشید، پاسارگاد، بیستون، بیشاپور، طاق بستان و کتیبه های موجود در جای جای این سرزمین اشاره کرد. بناهای تاریخی پس از اسلام نیز همچون بناهای موجود در اصفهان، مانند چهلستون، عالی قاپو، مسجد و مدرسه شیخ لطف الله، منارجنبان، مسجد امام و دیگر بناهای تاریخی همچون گنبد سلطانیه، گنبدکاووس، بازار و مسجد وکیل و... همه وهمه، جاذبه های بسیار قوی برای جهانگردان محسوب می شود. (5)

گیراییها و کششای طبیعی  

وضعیت جغرافیایی کشور ما و گوناگونی آن از نظر اقلیمی، خود گیراییهای درخور توجه به شمار می آید. در بیش تر فصلهای سال می توان در این کشور انواع مختلف شرایط اقلیمی را شاهد بود. مناطق سر سبز شمال برای گروهی و کویرهای خشک و بی آب و علف برای گروهی دیگر گیرا و با کشش هستند. در بیش تر فصلهای سال شرایط آب و هوایی گوناگون را در کشور داریم. در همان زمان که گروهی در بلندیهای البرز و زاگرس و الوند به ورزشهای زمستانی مشغولند، گروهی دیگر می توانند در سرزمینهای جنوب به شنا و ورزشهای آبی بپردازند.

کوهها و دره های زیبا، آبشارها، آبهای معدنی، دریاچه ها، گونه های فراوان جانوری و حیات وحش و... نیزجزء این گونه جاذبه ها بشمارند.

گیراییها و کششهای هنری، ادبی و علمی
فرهنگ و ادب پارسی در برهه هایی از تاریخ در جای جای مشرق زمین نفوذ داشته و با تاریخ و فرهنگ اقوام بسیاری عجین شده است; از این روی، بسیارند کسانی که آرزوی زیارت بزرگ مردان تاریخ و ادب این مرز و بوم را در دل دارند. چه دلهای شیفته ای که آرزو دارند آرامگاه سعدی را زیارت کنند و بر مقبره فردوسی، یاد حماسه های شاهنامه را گرامی دارند و یا بر تربت حافظ اشعار عارفانه او را زیر لب زمزمه کنند و یا بر بقعه بزرگانی چون خیام، ابن سینا، باباطاهر و... یاد آنان را زنده کنند.

دانشگاهها، حوزه های علمیه، موزه ها، مراکز تحقیقاتی، کتابخانه ها و دیگر مراکز علمی نیز گیراییهایی برای شیفتگان دانش به شمار می آیند.

اینک با توجه به آثار و بهره های بسیار سودمند فرهنگی، علمی، اجتماعی و اقتصادی که برای جهانگردی برشمردیم و نقش مهمی که از زوایای گوناگون برای آن قائل شدیم و جاذبه های بسیاری که یاد کردیم، ضروری به نظر می رسد به این مساله بپردازیم که:

چگونه است که تا امروز نتوانسته ایم در این زمینه به گونه خوش آیند حرکت کنیم و از آثار شایسته و سودمند جهانگردی بهره مند شویم؟ چه بازدارنده هایی در این راه وجود داشته است؟ آیا می توان این بازدارنده ها را از سر راه برداشت؟

3. نارساییها، دشواریها و بازدارنده ها  

البته می توان بازدارنده ها و دشواریهای بسیاری را در این زمینه نام برد. از جمله:

ءتبلیغات ناشایستی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سطح بین المللی علیه ایران و انقلاب اسلامی جریان داشته است.

سیاست گذاری درست و فراگیر نکردن  

سخت گیری وقانونهای دست و پاگیر در دادن ویزا به مشتاقان دیدار از ایران، تا آن جا که حتی عاشقان انقلاب اسلامی و دوستداران زیارت مشاهد مشرفه توفیق ورود به ایران را پیدا نمی کنند و یا طول مدت دادن ویزا، حتی برای موارد ضروری، آنچنان است که خواستاران را ناامید و منصرف می سازد.

برخوردهای غیرمنطقی و نامتوازن که در فرودگاه ها و سایر مبادی ورودی از سوی پلیس، گمرک انجام گرفته و برای همه مسافران، چه از داخلی و خارجی، زمینه های ناخشنودی و بدبینی را فراهم کرده است.

احساس امنیت کامل اجتماعی و قضائی نکردن جهانگردان (6) . این امر از بعضی برخوردهای غیرمسوؤلانه و در بعضی موارد، از تخلفات آشکار ناشی می گردد و نقش بسیار مهمی در جلوگیری از گسترش جهانگردی در ایران دارد.

نارساییهای موجود در زمینه گسترش و تجهیز تاسیسات، اقامتگاهها، هتلها، راهنمایان آشنا به زبان های خارجی و...

بدبین بودن مردم نسبت به خارجیان، که خود نابسامانی و دشواری فرهنگی به شمار می آید و در بسیاری از موارد سبب ایجاد دیگر دشواریها و بازدارنده ها می گردد.

این برداشت نادرست از جهانگرد و جهانگردی، متاسفانه در ذهن بیش تر مردم ما وجود دارد و سبب شده است بیش تر مسوؤلان به خاطر رویارو نشدن با افکار عمومی جامعه، گامی در راه گسترش این صنعت برندارند. این برداشت عبارت است از:

بیش تر جهانگردان از جامعه های غربی و افرادی هستند که به بی بند و باری و خوشگذرانی عادت کرده اند. از این روی، حضور آنان آسیبهای جبران ناپذیری بر ارزشها، فرهنگ، عفت و نظم حاکم بر جامعه ما وارد خواهد آورد.تلاش برای گسترش جهانگردی در کشور ما، بستگی دارد با سکوت در برابر انحرافهای فکری و اخلاقی جهانگردان، آماده کردن وسائل عیش و نوش آنان، دم بر نیاوردن در برابر خواسته های مردان هوسران، شرابخوار، مست و زنان عریان ایشان. وجود چنین افرادی و ظهور چنان مناظری آثار ناشایست و جبران ناپذیری بر روحیه و طرز تفکر مردان، زنان و جوانان ما خواهد داشت و جامعه ما را به سراشیبی سقوط و انحراف خواهد کشید.

همین برداشت است که سبب شده هیچ یک از مسوؤلین به فکر اقدام عملی جدی در جهت گسترش جهانگردی نباشند و برنامه همه جانبه و فراگیری در این زمینه تدوین نگردد. حتی در برنامه های دولت کوچک ترین توجه واشاره ای به این امر مهم دیده نشود. افکار عمومی موضعی شدید و سخت علیه جهانگردی در ایران اسلامی بگیرد. جوانهای متدین و پایبند هر حرکتی را برای راه انداختن چرخ جهانگردی در کشور، حرکتی انحرافی و مخالف اصول و ارزشهای اسلامی بینگارد و خود را در هرگونه برخورد و رویارویی با جهانگردی و جهانگردان مجاز و بلکه ماجور بدانند.

تمامی این عوامل به عنوان بازدارنده های جهانگردی ایفای نقش کرده اند و نتیجه این شده است که ما با داشتن بهترین و پرجاذبه ترین تواناییهای جهانگردی، هیچ گونه بهره ای از آن نبرده ایم، نه فرهنگی و نه اقتصادی و نه... همین سبب شده است با وجود تهاجم تبلیغاتی دشمن از این تواناییها هیچ استفاده ای نکنیم. از نظر اقتصادی هم از کم درآمدترین کشورها دراین صنعت باشیم، هنوز به طور کامل به نفت وابسته باشیم و در نتیجه اقتصادمان بازیچه سیاستهای استکبار جهانی باشد. سرمایه های تاریخی و فرهنگی مان نه تنها سود و بهره ای نداشته باشند، بلکه تبدیل به مراکزی پر هزینه و در حال ویرانی گردند. سرمایه گذاریهای پیشین بدون استفاده بمانند و رو به نابودی بروند. تمامی تلاشهایی که در بعضی منطقه ها، همچون: منطقه های آزاد کیش و قشم و... شده است بی نتیجه بماند.

اینک بایسته است مقداری به بررسی بازدارنده های یاد شده بپردازیم تا ببینیم موارد یاد شده تا چه اندازه واقع بینانه هستند و آیا می توان درمان و راه چاره ای برای این مقوله اندیشید، یا نه؟

بد نیست که از کارآمدترین این بازدارنده ها آغاز کنیم، همان که در شمارش بازدارنده ها پس از همه یاد شد: دراین دیدگاه گفتاری یاد شد که به بررسی هر یک می پردازیم.

بیش تر جهانگردان افرادی عیاش و خوشگذران هستند و...

اگر چه در ابتدای امر از کلمه جهانگرد، مرد یا زنی چشم آبی با موهای بلند و ژولیده بور و شلوارهای کوتاه و مندرس یا پاره پاره چنین به ذهن می زند (شاید به خاطر فرنگی بودن لفظ توریست یا چشم گیرتر بودن مصادیق توریست غربی) ولی با اندکی دقت می توان دریافت :

نخست آن که، بسیاری از مردم برای آرامش اعصاب، رفع خستگی، آشنایی با دیگر کشورها و ملل، دیدن و لذت بردن از چشم اندازهای طبیعی، آشنایی با پیشینه تاریخ بشری، مطالعات علمی و باستان شناسی و... سفر می کنند.

این گونه نیست که همه جهانگردان برای عیاشی و خوشگذرانی سفر کنند. درصدی درخور توجه از جهانگردان را جهانگردان فرهنگی تشکیل می دهند و ما اگر بتوانیم بخشی از این گروه عظیم را به ایران جذب کنیم، خود برای رسیدن به هدفهای فرهنگی، علمی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ما کافی است.

دو دیگر، جهانگردانی که برای عیاشی و خوشگذرانی مسافرت می کنند، هیچ گاه ایران اسلامی را برای این کار بر نمی گزینند. آنان می دانند که در ایران مراکز عیاشی و خوشگذرانی مثل کافه، کاباره، کازینو و... وجود ندارد. می دانند که در ایران نمی توانند مشروب الکلی و... بیابند، بویژه آن که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تمامی بوقهای استکباری تلاش خود را بر این امر به کار بسته اند که جامعه ایران و نظام جمهوری اسلامی را به عنوان یک نظام سخت گیر با مجازاتهای سخت و خشن به دنیا معرفی کنند. در ذهن مردم دنیا، این گونه انگاشته می شود که اگر کسی درایران خمر بنوشد، یازنا و حتی ارتباطی ساده، در حد گفت وگوی دوستانه، با جنس مخالف داشته باشد، مورد بدترین و کشنده ترین مجازاتها قرارمی گیرد. به چهره زنان بی حجاب اسید پاشیده می شود و پستان زنهای بی چادر بریده می شود و... بنابراین جهانگردانی که برای خوشگذرانی به سفر می پردازند ایران را برابر خواست و سلیقه خود نمی بینند و به ایران سفر نمی کنند. تا آن زمان که در بعضی از کشورها بهترین وسایل عیاشی و لذت جویی را در اختیار جهانگردان می گذارند، برای آنان مستهجن ترین رقصها و مبتذل ترین آهنگ ها و موسیقی ها و مدرن ترین فاحشه خانه ها و... را فراهم می کنند، آیا باز هم می توان انگاشت و پنداشت که جهانگردی برای خوشگذرانی ایران را برگزیند و به ایران بیاید؟ بی گمان، پاسخ این پرسش منفی است و بلکه به طور کامل قضیه عکس این پندار است; یعنی گروهی از جهانگردان برای دیدن جامعه ای که در آن به گونه آشکار از شراب و قمار و مواد مخذر و... فحشا و... خبری نیست به ایران می آیند و در مدت اقامتشان در ایران توقع چنین خوشگذرانیهایی را هم ندارند.

سه دیگر، ما می توانیم با کارهای گوناگونی که می کنیم جهانگردانی را که می خواهیم از بین این خیل جهانگرد جدا کنیم، در مثل وقتی برای دیدار از ایران تبلیغات می کنیم، برخلاف کشورهایی که بر روی جلد بروشورها یا تصاویر فیلمهای تبلیغاتی شان نمایشی از فضای کاباره ها یا بدن نیمه عریان رقاصه ها و... دارند، ما بر فضای عرفانی و اسلامی کشورمان تاکید کنیم. تصویر بارگاه امام رضا(ع)، عکسهای پرکشش فرهنگی و تاریخی کشور، عکسهای زنان متین وباحجاب که با فرزند شیرخواری در کالسکه یا در آغوش به تظاهرات آمده است، همه وهمه، این را به ذهن بیننده القاء می کند که در این کشورهر چه هست، سخن از فرهنگ و علم و دین و عرفان است، نه آن لودگیها و بیهودگیها و از همین مرحله است که ما به غربال کردن جهانگردان می پردازیم و آنان که در پی عیاشی و خوشگذرانی هستند، سرخود می گیرند و راه خود می روند و زحمت ما نمی دارند.

روشهای دیگر هم برای برگزیدن جهانگردان وجود دارد که یکی دو مورد از آنها در زیر می آید:

ء تشکیل شرکتها و مؤسسات جهانگردی در هر کشور توسط مردم همان کشور: ما می توانیم در هر کشور شرکت جهانگردی با مشارکت مردم همان کشور تاسیس کنیم. در این شرکت مدیر یا کارکنان برای مشتریان خود شرایط فرهنگی و اجتماعی ایران را بازگو می کنند و تنها آنها را که می خواهند با انگیزه های فرهنگی یا علمی... و نه برای عیاشی به ایران سفر کنند، برگزینند.

گزینش جهانگرد در سفارتخانه ها و به هنگام دادن ویزا نیز، یکی دیگر از مراحل انتخاب جهانگردان است.

چهار دیگر، در جهان امروز نزدیک 1/5 میلیارد مسلمان داریم که حدود 170 میلیون آنان شیعه هستند. اگر ما بتوانیم چند درصد از شیعیان را در هر سال برای یک سفر زیارتی به ایران جذب کنیم، برای ما کافی است. بیش تر مسلمانان و بویژه شیعیان، از نظر فرهنگی به ما نزدیک ترند و آمدوشد آنان به جامعه ما با آفتها و آسیبهای کم تر همراه خواهد بود. این بدان معناست که حتی اگر همه جهانگردان غیرمسلمان را افرادی عیاش و خوشگذران بینگاریم، باز هم می توانیم به شمار کافی از بین مسلمانان، جهانگرد داشته باشیم.

از آنچه در این بخش گذشت، روشن شد ه ما نباید گمان کنیم همه جهانگردان برای عیاشی و خوشگذرانی به سفر می پردازند; بلکه شماری از آنان باهدفهای علمی و فرهنگی به جهانگردی می پردازند و حتی بعضی برای عبادت و زیارت به ایران می آیند و ما می توانیم از این فرصت استفاده کنیم و به گونه ای خردمندانه و منطقی (و البته نامحسوس) حقایق دینی، ارزشهای مذهبی، مظلومیت شیعه و فشارهای ظالمانه ای که به انقلاب اسلامی آمده است و... را برای آنان بیان کنیم و تبلیغات استکباری ملحدان ضد دین را افشا کنیم.

ولی هنوز قضیه خاتمه نیافته و مساله حل نشده است; چرا که حتی اگر فرض کنیم جهانگردان برای عیاشی به کشور ما نمی آیند و بلکه از بین آنان ما تنها جهانگردان فرهنگی و حتی جهانگردان مسلمان و شیعه را انتخاب می کنیم; ولی باز هم مشکلی دیگر رخ می نماید و آن این که به هر حال، آنان که در جامعه های بی قیدوبند با بی مبالاتی و لاابالی گری زندگی کرده اند، افرادی لاابالی و بی بندوبار هستند. حتی اگر برای عیاشی هم نیایند، ولی رفتارهایشان برای جامعه ما زیان دارد و نظم و امنیت عمومی و اخلاق خانواده ها و جوانان ما را به فساد می کشد.

در این جا بایسته است به دو دیدگاه اشاره ای داشته باشیم.

دیدگاه اول، برای پدید آوردن جامعه اسلامی سالم، بایستی تمامی مظاهر و انگیزه های فساد و زمینه ها و ابزار انجام گناه از سراسر جامعه به چشم نخورد، زنان با پوشش کامل در جامعه حضور داشته باشند، رسانه ها به طور کامل کنترل شوند و به هیچ روی نتوانند فساد و انحراف را به جامعه تزریق کنند و... در این صورت، جامعه ای سالم و به دور از فساد خواهیم داشت.

دیدگاه دوم، اگر چه حذف زمینه های گناه می تواند تا اندازه زیادی آمار فساد و انحراف را در جامعه کاهش دهد، ولی حقیقت این است که راه حل نهایی به شمار نمی آید.

کسانی که در جامعه اسلامی در اثر کنترلهای جدی و بازدارنده ها از انجام گناه باز می مانند، اگر این گونه زندگی را خود بر نگزینند و در واقع گونه ای تحمیل در شیوه زندگی آنان وجود داشته باشد، در نخستین لحظه احساس آزادی همه رشته ها را پنبه می کنند و همه قیدوبندها را کنار می گذارند. باید به گونه جدی، در پی ساختن افرادی باورمند و مسلمان باشیم و از برخورد فرهنگهای فاسد و منحرف نیز خیلی هراس نداشته باشیم.

تجربه بیست ساله جامعه، ما نشان می دهد، حذف شرایط گناه و کنترل ظواهر آن در جامعه، به تنهایی نمی تواند در به وجود آوردن جامعه ای سالم توفیق کاملی داشته باشد. ما هنوز در جامعه خود شاهد موارد فراوانی از قاچاق و اعتیاد به مواد مخدر هستیم. مشروبات الکلی اگر چه به گونه پنهانی و غیرعلنی، در جامعه ما ریشه کن نشده است. ارتباطات نامشروع به گونه پنهانی در جامعه وجود دارد....

بنابراین، اگر اصلاح جامعه تنها مبتنی برحذف شرایط گناه و بسته نگهداشتن جامعه باشد، نباید منتظر توفیق چشمگیری بود. بویژه آن که دستهای پیدا و ناپیدا، در تلاشند که از راه گسترش فساد و توسط فیلمهای ویدیوئی و برنامه های ماهواره ای و... جوانان ما را منحرف کنند. دربرابر، ما به تربیت و ارشاد و ساختن روحیه های قوی و شخصیتهای پایبند و استوار کم تر توجه کرده و بیش تر به حفظ ظواهر اندیشیده ایم.

با توجه به موارد بالا است که به نظرمی رسد اگر توانستیم از بین جهانگردان، جهانگردان فرهنگی را برگزینیم، به طرف جذب جهانگردان مسلمان، بویژه شیعیان حرکت کنیم، درتبلیغات جهانگردی جو فرهنگی و اسلامی جامعه خود را نمایش بگذاریم و در شرکتهای جلب توریست و سفارتخانه ها در زمان دادن ویزا، ارزشهای اسلامی و بایستگی توجه به آنها را به جهانگرد یادآور شدیم، در این صورت، می توان امیدوار بود که شاهد لاابالی گری جهانگردان نخواهیم بود و اگر گاه گاهی هم مواردی به چشم بخورد، همانند مواردی خواهد بود که در بین افراد لاابالی مردم خودمان وجود دارد و می بینیم و با توجه به ضرورت برخورد منطقی و خردمندانه دست اندرکاران و جلوگیری از این موارد، شاید جایی برای نگرانی زیاد وجود نداشته باشد.

در خدمت عیاشها جهانگردان، یا پذیرایی کریمانه از میهمانان.

بدبینی مردم ما در زمینه پذیرش جهانگرد، جنبه دیگری هم دارد و آن همان موردی است که درهمه کشورها به عنوان یکی از آثار ناشایست جهانگردی شمرده می شود و آن عبارت است از این که: با پذیرش جهانگرد، ملت میزبان به خدمتگزاری حقیر در مقابل جهانگردان تبدیل می شود.

بیش تر، درآمد خدمت به جهانگردان، بیش از درآمد معمول در زمینه تولید یا خدمات دیگر اجتماعی است، در مثل، مبلغی که جوان خدمتگزاری برای برداشتن چمدان یک جهانگرد به عنوان انعام دریافت می کند، درحدود مبلغی است که پدر او برای یک روزکار درمزرعه دریافت می کند. به همین جهت یک بعد از بدبینی جامعه ما نسبت به جهانگردی، متوجه حفظ عزت و حیثیت اسلامی مردم است.

در بررسی این دیدگاه به نظر می رسد اگر هدف اصلی جهانگرد درایران مسائل اقتصادی باشد، کم کم همه چیز و حتی حیثیت و عزت اسلامی خود را فدای درآمدهای ارزی خواهیم کرد و این مشکل به گونه جدی در جامعه ما رخ خواهد نمود. اما اگر راهها و وسائل دیگر را در جهت ورود میهمانانی فراهم کنیم، تا پیام رسان حق بودن مکتب ما و مظلومیت امت ما به جهان باشند، هر حرکتی دراین مسیر نه درخدمت عیاشی آنان، که عملی ستودنی در خدمت هدفی مقدس خواهد بود.

فرهنگ اسلامی ما جایگاه ارزشمندی برای پذیرایی از میهمان قائل شده است (7) و مردم ما در این صورت میزبان جهانگردان خواهند بود و بسیار کریمانه به معیارها و ترازهای میهمان نوازی معمول ایرانیان عمل خواهند کرد و این بر عزت و شکوه و بزرگی آنان خواهد افزود. این را نیز ناگفته نباید گذاشت که میهمان تا زمانی عزیز است که به ارزشهای مورد توجه میزبان، احترام بگذارد و مقدسات او را لگدمال نکند.

اینک که با شرح بازدارنده ها و دشواریهای گسترش جهانگردی را بررسی کردیم، وقت آن رسیده است پیشنهادهایی را برای از بین بردن و زدودن نارساییها و آسان کردن مقدمات گسترش این صنعت مورد بحث قرار دهیم.

4. راهکارهای پیشنهادی برای گسترش صنعت جهانگردی  

به نظر می رسد یکی از راه های عملی، تشکیل کمیسیونی است برای پی گیری کارهای ضروری اجرائی، با حضور نمایندگانی از ارگانهای دست اندرکار، از جمله دفتر مقام معظم رهبری، مجلس شورای اسلامی، وزارت ارشاد اسلامی، استانداران استانهای جهانگردپذیر، گمرک، نیروی انتظامی، وزارت امور خارجه، مناطق آزاد، سازمانهای فرهنگی و تبلیغی، حوزه های علمیه، صدا و سیما و شرکتهای خدمات جهانگردی و...

این کمیسیون می تواند با پی گیری اجرایی، عهده دار راهکارهای پیشنهادی زیر باشد:

الف . گشودن گرهها و دشواریهای فرهنگی موجود
چنانچه گذشت اساسی ترین مشکل جهانگردی در جامعه امروزی ما، بدبینی و نگاه بدبینانه مردم و مسوؤلان نسبت به این قضیه است که می توان از راههای زیر گامهایی ارزشمند در جهت حل آن برداشت:

استفاده از رهنمودهای مقام معظم رهبری

سخنان مقام معظیم رهبری تاثیری شگرف در مسؤولان و مردم مسلمان و متعهدمان خواهد داشت.

دعوت از روحانیان، ائمه جمعه و جماعات و درخواست از ایشان برای طرح موضوع در سطح جامعه.

علما و روحانیان معظم می توانند با بیان حقایق موجود در آموزه های عالیه اسلامی، نقش بسیار مهمی در تصحیح برداشت و عملکرد جامعه دراین زمینه داشته باشند. به عنوان نمونه، به چند عنوان در این زمینه اشاره می شود:

1 . بخشش و گذشت نسبت به کافران. (8)

2 . پرهیز از ستم و تعدی به کافران. (9)

3 . نیکی و احسان به کافران. (10)

4 . نگهداشت حقوق انسانی و رفتار با کافران برابر موازین اخلاق اسلامی. (11)

5 . خیرخواهی برای کافران. (12)

تهیه و پخش برنامه هایی، اعم از میزگرد و...، از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای روشن کردن افکار عمومی در این زمینه.

انتشار مقاله هایی در جراید 
 

ب . کنترل چگونگی برخورد با جهانگردان
همان گونه که گذشت، برخورد با جهانگردان باید کریمانه و همراه با موازین میهمان نوازی باشد. این امر از طرق زیر عملی خواهد شد:

ایجاد هماهنگی بین مسؤولان اجرایی در ارشاد، وزارت خارجه، گمرک، نیروی انتظامی و... و تلاش در جهت رفع بازدارنده ها و آسان سازی ورود و خروج و حذف قانونهای دست و پاگیر که پاره ای چندان هم ضروری نیستند.

تهیه فتاوا و دیدگاههای فقها و بزرگان در مورد احکام جهانگردان.

در بسیاری از موارد، حدود برخورد با خارجیان، بویژه کافران به گونه دقیق روشن نشده است و این خود سبب بعضی ناهماهنگیها در برخورد با غیرمسلمانان است.

جلوگیری از اعمال فشار و سخت گیریهای بی مورد به جهانگردان.

در بسیاری از موارد سلیقه های شخصی، فشارها و سخت گیریهایی را در جهانگردان اعمال می کند که بسیار بیش از میزانی است که در احکام شرع یا قوانین، مورد انتظار بوده است.

تهیه و تدوین ضوابطی که باید توسط جهانگردان در جوامع اسلامی و جمهوری اسلامی ایران رعایت شود.

این ضوابط را می توان از طریق سازمانهای بین المللی جهانگردی در اختیار جهانگردان گذاشت.

برنامه ریزی و پی گیری برای برآوردن قانونهای لازم.

اگر چه در بسیاری از موارد قوانین ضروری، که امنیت اجتماعی و قضایی جهانگردان را برآورد، وجود دارد و مشکل بیش تر، ناشی از توجه نداشتن قانونها است; ولی به هرحال، این کمیسیون می تواند در موارد لزوم پی گیریهای لازم را برای تامین و تصویب قانونهای لازم داشته باشد.

ج. تلاش در جهت ایجاد و گسترش تواناییهای لازم
راههای زیر در این زمینه کارساز خواهد بود:

دادن تسهیلات بانکی و حمایت لازم برای تاسیس هتل، سالن غذاخواری، ابزار و وسائل تفریحی و سازوبرگهای ضروری در مراکز جهانگردی توسط بخش خصوصی.

تاسیس و کمک به تاسیس شرکتهای پذیرش جهانگرد، خدمات جهانگردی، تورهای ایرانگردی و....

تربیت راهنمایان آشنا به زبانهای خارجی و دانستنیهای ضروری در این زمینه.

د. تلاش در جهت تبلیغ، انتخاب و جذب جهانگرد
شاید این مرحله پس از برآوردن سه مرحله پیشین درخور اجراتر باشد.

راهکارهای ذیل در این زمینه پیشنهاد می گردند:

تبلیغ گیراییها و کششهای جهانگردی ایران در کشورهای خارجی از راه جراید، تلویزیون و شبکه های کامپیوتری.

ایجاد مؤسسات جذب جهانگرد. اگر این مؤسسات توسط افراد محلی و باحمایت مالی جمهوری اسلامی تشکیل و فعالیت کند، بسیار موفق تر خواهد بود.

ایجاد مؤسسه جهانگردی در سازمان کنفرانس اسلامی

این امر با توجه به استقبال کشورهای اسلامی و ضمن مدت سه ساله ریاست جمهوری اسلامی ایران اقدامی عملی و کارا به نظر می رسد.

الغای ویزا بین کشورهای اسلامی

در نظر گرفتن تسهیلات و تخفیف در بعضی عوارض گمرکی و... برای جهانگردان

استفاده از تجارب کشورهای موفق در این زمینه.

پی نوشتها:

1 . «موج سوم »، آلوین تافلر، ترجمه شهیندخت خوارزمی.

2 . مجله «گزارش »، سال هشتم، شماره 82، ص 7.

3 . روزنامه «همشهری »، یکشنبه 30 آذر 1376، سال ششم، شماره 1438، ص 3.

4 . «جغرافیا و صنعت توریسم »، علی اصغر رضوانی 218.

5 . «جغرافیای مفصل ایران »، ربیع بدیعی، ج 3، ص 535 543; «فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران »،نصرت الله مشکوتی ».

6 . از دیدگاه شرع حتی کفار حربی وقتی با دریافت امان وارد دارالاسلام شوند، باید امنیت کامل داشته باشند. برای نمونه ر.ک:«المهذب » چاپ شده در: «سلسلة الینابیع الفقهیه »، ج 8، ابواب احکام العشره، باب 86، احادیث متعدد.

7 . «وسایل الشیعه »، ج 8، ابواب احکام العشره، باب 86، احادیث متعدد.

8 . سوره «بقره »، آیه 109; سوره «حجر»، آیه 85; «بحارالانوار»، ج 16/216، ح 5.

9 . سوره «نساء»، آیه 20.

10 . سوره «ممتحنه »، آیه 9.

11 . «وسایل الشیعه، ج 11/49، ح 1; «صحیح بخاری »، ج 7/102 103، ح 7 ; بحارالانوار»، ج 78/273.

12 . پیمان پیامبر با یهودیان مدینه ر.ک: «الوثائق السیاسیه »، محمد حمید الله، ترجمه و تحشیه دکتر محمود مهدوی.

منبع: پایگاه حوزه، برگرفته از فصلنامه فقه، شماره 14

سهم ما از صنعت گردشگری جهان

گردشگری ، فراگیرترین صنعت در جهان

امروزه بیشتر کشورهای جهان در رقابتی نزدیک و تنگاتنگ در پی بهره‌گیری از مزایای اقتصادی،اجتماعی ، فرهنگی و به ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد و بالا بردن سطح اشتغال ناشی‌ از صنعت جهانگردی در کشور خود هستند .

کشور ما به رغم در اختیار داشتن جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی هنوز با سهمی که باید از لحاظ گردشگران ورودی داشته باشد فاصله زیادی دارد.

از طرفی اهمیت رویکرد به صنعت گردشگردی در ایران به ویژه در دهه‌های آینده که امکانات کشور از درآمدهای نفتی محدودتر خواهد شد بر کسی پوشده نیست و برنامه‌ریزی در خصوص صنعت گردشگری همت والایی را می طلبد.

این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که میزان رشد و رونق صنعت جهانگردی در کشورهای جهان در وهله اول به کیفیت ارائه خدمات و نحوه‌ رفتار میزبان دارد اگر چه مردم ما در طول تاریخ به اعتبار فرهنگ غنی دینی و ملی خود به میهمان نوازی شهرت داشته‌اند اما باید به این واقعیت توجه داشت که صنعت جهانگردی در جهان امروز با ظرافت‌های بسیاری در آمیخته است و تنها وجود گردشگاه‌های طبیعی و جاذبه‌های سیاحتی برای جذب جهانگردان کفایت نمی‌کند.

بنابراین پرورش نیروی انسانی متخصص و کار آزموده با اتکاء بر فرهنگ پر بار و ریشه دار خودی و بهره‌گیری از علوم و فنون پیشرفته این بخش کشور را قادر خواهد ساخت با استفاده بهینه از منابع و جاذبه‌های جهانگردی به جایگاه در خور خود دست یابد.

لزوم اطلاع رسانی و ارتقاء سطح آگاهی‌های عمومی درباره این صنعت ایجاب می کند کارشناسان و دست اندرکاران به فعالیت گسترده‌تر در این زمینه همت گمارند و با تلاش خود گام‌های مؤثری در راه حصول به اهداف صنعت جهانگردی کشور بردارند .

کشور همیشه سربلند ایران با آثار باستانی بر جا مانده از اقوام و ملل گوناگون در طی تاریخ جاذبه‌های بس ارزشمند برای تبادل فرهنگ وارتباطات درون و فرا ملیتی در خود گرد آورده است و همواره از دیر باز این سرزمین در میان سرزمین‌های گسترده و وسیع آسیا از یک سو و قاره اروپا از سوی دیگر به عنوان چهار راهی بوده است که پیوند دهنده فرهنگ‌ها ، مدنیت‌ها و سیاست‌های شرق با غرب بوده است .

یکی ازبزرگترین و فراگیرترین صنایع جهان، سفر و بخش جهانگردی است. تغییر فن آوری‌های اطلاعات و ارتباط موجب پیشرفت این صنعت شده است. ICT سفر وصنعت جهانگردی را برای حداقل 50 سال گذشته، تاثیرقرار داده است. پیدایش اینترنت هم تاثیرات عمیقی روی صنعت داشته است .

مسافرت و توریسم بزرگترین مقوله تولید و سرویس است که از طریق اینترنت عرضه می‌شود. با توجه به اینکه عمده تاثیر ارتباطات در صنعت توریسم وابسته به مقوله اینترنت و صفحات وب است و با در نظر گرفتن اینکه در استان ایلام هنوز استفاده از وب برای عرضه اطلاعات غیر از چند مورد در مراکز دانشگاهی استفاده‌ای نشده است، بنابراین فاز اول ودوم این طرح به بررسی موقعیت مخابرات استان به عنوان رسانه مورد نیاز فناوری اطلاعات با داشتن شبکه دیتا پرداخته شده است.

از جهت دیگر سرویس‌های عمومی شرکت مخابرات اعم از تلفن و موبایل که مورد نیاز هر گردشگری در منطقه است، بررسی شده‌اند. در فاز سوم و چهارم بحث گسترده‌تر شده و با بررسی موقعیت کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و بررسی چند مورد که از فناوری اطلاعات بیشترین استفاده را داشته‌اند، راهکارهای عملی برای حرکت از موقعیت فعلی(در استان ایلام و حتی در کشور در ابتدای راه قرار داریم) ارائه شده است.

همچنین چگونگی استفاده از اینترنت و وب در معرفی و ارائه سرویس‌های مراکزی چون هتل‌ها، شرکت‌های مسافرتی، تورهای تفریحی، معرفی فرهنگ، موقعیت جغرافیایی، اماکن باستانی، وضعیت آب وهوا و ... با استفاده از این ابزار جهت تسهیل کارها، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

استان ایلام با سابقه کهن قبل از تاریخ و پس از دوره تاریخی جایگاهی بس مهم داشته و هر یک از شهرستان‌های هشتگانه‌ این استان دارای آثار ، ابنیه تاریخی و مراکز دیدنی طبیعی بسیاری در جهت جلب گردشگران است که اگر برنامه‌ریزی درستی در جهت صنعت گردشگری در استان انجام شود ضمن ایجاد عرصه‌های سیار در جهت اشتغالزایی رونق اقتصادی چشمگیری نیز نصیب مردم این دیار خواهد شد.

با توجه به جاذبه‌ها و قابلیت های گردشگری ایران ضرورت‌ها واثرات اقتصادی ـ فرهنگی راهکارهایی برای توسعه گردشگری در ایران می توان متصور شد :

نخست ، ایجاد تصویر درست از مفهوم توریسم . گردشگری و قبول ضرورت آن به عنوان یک نیاز اجتماعی است. این مسئولیتی است که در درجه نخست ، سازمان‌های مسئول گردشگری و سپس دانشگاه‌ها و مدارس بر عهده دارند برای تحرک بخشیدن به تقاضاهای فزاینده و تبدیل آن از یک توان بالقوه بیش از هر چیز به تبلیغات و راهنمایی نیاز خواهد بود.

احیای فعالیت‌های گردشگری ایران به موازات نیاز سرمای‌ای ، به سرمایه‌گذاری فرهنگی وتبلیغی وسیعی نیاز دارد واین ممکن نیست ، مگر اینکه جایگاه علمی ، اجتماعی و فرهنگی گردشگری برای مردم شکافته وروشن شود.

دوم، سیاستگزاران گردشگری کوشش می‌کنند از جنب و جوش جهانگردی در کشورهای ثروتمند برای خود سهمی بدست آورند به همین دلیل بسیاری از اقدامات برای جذب آنها و جلب توجه آنها انجام می گیرد .

تردیدی نیست که از دید اقتصادی این نظر درست است اما شرایط خاص فرهنگی واجتماعی ما اتکا ، به این دیدگاه را با مشکلاتی روبرو می سازد که باید برای آنها راه حل معقولی در نظر گرفته شود .

تردیدی نیست که نمی توان ارزش های فرهنگی خود را دور ریخته و آن را برای جذب گردشگر قربانی کرد اما از طرف دیگر به این نکته نیز باید توجه داشت که غالب گردشگران با مبدا کشورهای صنعتی برای تفریح از طریق خوشگذرانی اقدام به سفر می کنند بنابراین آنچه از گردشگری باید تعریف کرد گردشگری است که نیاز به ارضای حس کنجکاوی وگسترش جهان بینی دارد و با اهدافی منطبق بر اخلاقیات و احترام به ارزش های دیگران از مبدا خود حرکت می کند که خوشبختانه تعداد این قبیل جهانگردان در جهان کم نیست حال حتی اگر به آنها به دیده تردید نگاه گردد ، می توان محدوده جغرافیایی توریسم بین المللی را کوچکتر کرد وبیشتر به کشورهایی فکر کرد که سنخیت فرهنگی مشترکی با ما دارند .

بنابراین ، در درجه اول باید به جلب ایرانیان مقیم خارج از کشور که تعداد آنها به 2تا 3 ملیون نفر می رسد ، اقدام کرد باید امکاناتی فراهم کرد تا حداقل از ایرانیان خارج از کشور ، خصوصاً نسل جوان آنها ، حداقل یکبار به ایران سفر کنند این کار علاوه بر داشتن اثرات اقتصادی ، اثرات فرهنگی نیز خواهد داشت.

در مراحل بعد می‌توان ساکنان کشورهای عربی خلیج فارس وکشورهای استقلال یافته آسیای میانه را که از نظر خلق وخو و مشترکات قومی وفرهنگی ودینی – مذهبی به ایرانیان نزدیک ترند به سوی ایران جلب کرد افراد کشورهای اسلامی دیگر به وجود بعد مکانی به دلیل مشترکات فرهنگی ، خود را به ایرانیان نزدیک می یابند ومشتاق سفر به ایران هستند سپس درمرحله بعدی آنها باید مورد توجه صنعت توریسم کشور قرار گیرند . مردم آسیا (شرق آسیا ) از جمله مالزی ، چین، اندونزی و ژاپن کسانی هستند که باید در مرحله بعد مورد توجه صنعت توریسم قرار گیرند.

اقدام دیگری که برای گسترش توریسم در ایران ضرورت دارد، تبلیغات و معرفی جاذبه های متنوع و پر رمز و راز در گوشه و کنار ایران حتی در قبال هموطنان خودمان است در جهان امروزی تبلیغات بصورت خیره کننده‌ای گسترش پیدا کرده و هر گونه ابتکار و اختراع و خدمات جدید بواسطه تبلیغات و آگهی ها متعدد به گوش جهانیان می‌رسد .

در مجموع از مطالب بیان شده توسط صاحب نظران امر گردشگری ، موفقیت در زمینه تبلیغات گردشگری زمانی حاصل می شود که:

1.برپائی همایش‌های داخلی و شرکت در همایش‌های جهانی ودعوت از نویسندگان فهیم و فرهنگی کشورهای خارجی و در نهایت ، ترغیب وتشویق صاحبان تورهای مسافرتی برای دیدار از دیدنی‌های ایران می‌تواند از جمله فعالیت‌های تبلیغاتی مؤثر باشد.

2.سفارتخانه‌های کشور در زمینه تبلیغات می‌توانند بسیار موثر باشند ، چاپ وتوزیع انواع بروشور ، ایجاد نمایشگاه‌های مختلف ، دعوت از هنرمندان متعهد وبومی کشور برای سفر به این کشورها ، می‌تواند ایران را به نحوی شایسته به طالبان ایرانگردی معرفی کند.

3.استفاده از خلاقیت هنرمندان کشور ، جهت بکار گیری در کارهای هنری برای تبلیغ در زمینه گردشگری وشناساندن مفاخر ایران.

4.برگزاری نمایشگاه‌های موقت و دائمی جاذبه‌های گردشگری به منظور معرفی نقاط دیدنی ایران بویژه مناطقی که تاکنون ناشناخته مانده‌اند و تشویق مردم به ایرانگردی از طریق جاذبه ها وخصوصیات فرهنگی واجتماعی مناطق مختلف وجلوگیری از تمرکز مسافرت‌ها به نقاط خاص وگسترش وگسترش سفر به تمام تقاط کشور.

5.اولویت بندی مراکز گردشگری برای جذب گردشگر، تجزیه وتحلیل منابع گردشگری ایران روشن ساخت که علاوه بر جاذبه‌های معماری از دوران باستان و اسلام ، فرهنگ های جالب توجه قدیمی زیادی قابل نمایش در معماری ، روستاها ، آداب ورسوم ، صنایع دستی و غیره وجود دارند، جنبه دیگر وجود مناطق جذاب کنار دریاست که می تواند با مقاصد خارجی رقابت کند.

در پایان روز جهانی جهانگردی و هفته گردشگری را به کلیه فعالان و دلسوزان این صنعت در سراسر سرزمین ایرانی اسلامیمان بویژه استان ایلام تبریک می‌گویم.به امید توسعه بیش از پیش صنعت گردشگری ایرانیان.
منبع: خبرگزاری میراث آریا

بازدید 85 توریست خارجی از شوش

 مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شوش از بازدید 85 توریست خارجی از محوطه تاریخی این شهرستان خبر داد.

 به گفته روابط عمومی و امور فرهنگی ،اجتماعی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری خوزستان،رضا چنانی گفت:تعداد 85 توریست خارجی از کشورهای اروپایی نظیر آلمان ،ایتالیا ،و فرانسه از محوطه کاخ آپادانا ،اطراف قلعه و موزه شوش و حرم دانیال نبی بازدید کردند.

لازم به ذکر است؛شوش کهن ترین شهر جهان ، حدود چهار هزار سال پیش از میلاد به عنوان کانون مذهبی ساکنان دشت اطراف ،بنیاد نهاده شد.نخستین کسی که ویرانه های باستانی شوش را باز شناخت بنجامین بن جناح ،خاخام کلیمی بود که بین سالهای 1163 میلادی و 1173 میلادی برای بررسی وضع کلیمیان در ایران به سر می برد.

وی هنگام زیارت آرامگاه دانیال نبی از تپه های باستانی شوش نیز دیدن کرد.عملیات اکتشاف باستان شناسی در شوش از سال 1850میلادی آغاز شد وچندین مرتبه ادامه یافت که حاصل آن کشف آثار با ارزش و شکوهمندی از تمدن وفرهنگ اقوام ایلامی ،هخامنشی واسلامی بوده است.

منبع: خبرگزاری میراث آریا

جاذبه های گردشگری بیابان ها و کویر های ایران

نوشتار حاضر، بخشی از مقاله مطولی است که استاد کردوانی درباره منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری کشورمان نوشته و در آن از کوهها، رودها، دشت ها، دریاها و دریاچه ها، جنگل ها، چشمه ها، کویرها، بیابان ها، آبشارها، تنوع گونه های گیاهی و جانوری، میوه ها و نیز انواع انرژی های کشورمان به تفصیل یاد کرده است.

از آنجا که چاپ تمامی مقاله، به دلیل محدودیت صفحات کیهان فرهنگی ممکن نبود، به اقتضای تخصص و علاقه ویژه استاد به کویرشناسی و نیز مباحثی که در پیوند با همین موضوع در مصاحبه کیهان فرهنگی با استاد کردوانی مطرح شده است، تنها بخش دوم این مقاله را که مربوط به جاذبه ها، زیبایی ها و سودمندی های دشت های مناطق داخلی خشک و بیابانی کشورمان است، برای این شماره برگزیده ایم.

کشورهایی که در نیمکره شمالی زمین در عرض جغرافیایی 15تا 45 درجه واقع شده اند، در نوار خشک یا بیابانی کره زمین قرار دارند (مانند: ایران، عربستان، صحرای آفریقا، امارات متحده عربی و غیره) زیرا در این عرض جغرافیایی «هوای پرفشار مجاور حاره ای» حاکم است. این هوای پرفشار با دو اثر و ویژگی خود به هر منطقه ای که بوزد، مانع بارندگی می شود: پراکنده کردن هوا و ندادن امکان صعود به آن. به طور کلی اینطور می توان گفت، آن هوایی ایجاد بارندگی می کند که ناپایدار باشد یعنی امکان صعود را داشته باشد، سرد بشود تا ذرات ابر بتوانند سرانجام به صورت ریزش های جوی (باران، برف و تگرگ) به سطح زمین بریزند. هوای پرفشار چنین امکانی را نمی دهد. کشور عزیزمان (ایران) که تقریباً در عرض جغرافیایی 25تا 40درجه شمالی قرار دارد، درست در داخل یا بهتر بگوییم در مغز و هسته این عرض جغرافیایی بوده و لذا تحت تأثیر شدید هوای پرفشار مجاور حاره ای واقع شده است و لذا می بایست سراسر آن دارای آب و هوای خشک و بیابانی و فقیر از لحاظ بارندگی می شد، مانند: امارات متحده عربی و دیگر شیخ نشین های خلیج فارس، عربستان، صحرای آفریقا و غیره. اما خوشبختانه، در طول دوره زمین ساختی یا تکامل کره زمین در محدوده کشور ما، دو پدیده اتفاق افتاده یا عوارض طبیعی به وجود آمده که در بسیاری از مناطق آن، اثر بسیار نامطلوب هوای پرفشار مجاور حاره ای و نیز بادهای آلیزه که آن هم در همین عرض های جغرافیایی باعث خشکی آب و هوا می شود، از بین رفته و ایران دارای انواع یا تیپهای مختلف آب و هوا و از این لحاظ یک کشور تقریباً استثنایی در جهان شده است. یکی از این دو پدیده خشک شدن دریاها ولی باقی ماندن دو دریا در شمال و جنوب کشور است (دریای خزر در شمال، خلیج فارس و دریای عمان در جنوب) و دیگری، چین خورده و کوهستانی شدن قسمت اعظم آن است.

- منابع طبیعی تجدید شوند (کویرها یا نمکزارها و ماسه های بادی)
در مناطق دشتی بویژه نواحی خشک و بیابانی، منابع طبیعی تجدید شوند یا معادن تجدیدپذیر بسیاری در مساحت و قطعات کوچک و بزرگ وجود دارند، مانند انواع نمک های انواع کویرها (نمکزارها) یا ماسه های بادی به صورت رشته تپه های طولی شکل به هم پیوسته که طول آنها تا 200کیلومتر و ارتفاع آنها «ماسه بادی انباشته شده» تا 475متر هم می رسد، مانند ماسه ها یا رشته تپه های ماسه ای واقع در شرق لوت که به ریگ یلان معروف است و همینطور دیگر رشته تپه های ماسه ای به هم پیوسته کشور مانند ریگ جن (در جنوب دشت کویر)، ریگ شتران(بین طبس و یزد) ریگ دهلی (سرراه بم به سمسور در بلوچستان) ریگ اسپکه در بلوچستان، ریگ کاشان (آران و بیدگل) و دیگر رشته تپه های ماسه ای طولی (ریگها). اما در مناطق مختلف خشک و بیابانی دیگر انواع تپه های ماسه ای به اشکال مختلف (هلالی شکل، شمشیری شکل و غیره) وجود دارند که هم از اشکال زیبا برخوردارند و هم تمام نشدنی (منابع طبیعی تجدید شونده)اند زیرا جایگزین می شوند، یا از بین نمی روند. تپه های ماسه های بادی، هم زیبا هستند و هم موارد استعمال گوناگون دارند. تاکنون حدود 20مورد استفاده از ماسه بادی کشف شده است. بنابراین، ماسه های بادی هم از منابع مهم اقتصادی (منابع طبیعی تجدید شونده) و هم از عوامل مهم و اشکال زیبای جاذبه توریستی هستند، ضمن آن که تپه های ماسه ای محل اسکی بیابانی نیز هستند.

در نواحی خشک کشور، انواع مختلف کویرها (نمکزارها) وجود دارند که تمام نشدنی (تجدیدپذیر) هستند (برخلاف معادن نمک کوه (گنبدهای نمکی) که تمام شدنی (ثروت های طبیعی) هستند. کویرها یا نمکزارها از انواع مختلف املاح و به اشکال گوناگون و قطعات مختلف در مناطق مختلف کشور ما وجود دارند، که آنها را براساس شکل ظاهری (اشکال قشرهای نمکی و نوع نمک) نامگذاری کرده ایم، مانند: کویرهای قشری که دارای املاح کلرورسدیم هستند، کویرهای چریه که دارای املاح کلرور کلسیوم و کویرهای متورم یا پف کرده، که دارای املاح سولفات سدیوم هستند و شوره زارها که دارای املاح نیترات پتاسیوم اند.

کویرها(نمکزارها) مانند ماسه زارها، ضمن آن که به دلیل داشتن مناظر گوناگون و زیبا از جاذبه های مهم توریستی به شمار می روند با داشتن انواع مختلف املاح، از مهمترین منابع اقتصادی (منابع طبیعی تجدیدپذیر) نواحی خشک کشور هستند زیرا هر یک از انواع املاح کویرها، موارد استعمال گوناگون دارند، به عنوان مثال سولفات سدیوم برای تهیه مواد شوینده، شیشه سازی، کاغذسازی و چندین مورد دیگر استفاده می شود. با احیاء کردن سولفات سدیوم به سولفید سدیوم به روش خیلی ساده، از این ماده بسیار باارزش، برای استخراج فلز از سنگ (سنگ آهن، سنگ مس و غیره) استفاده می شود. از کلرور سدیوم برای مصارف خوراکی انسان و حیوان (نمک طعام) و نیز استخراج نفت و همچنین تولید محصولات پتروشیمی استفاده می شود. کلرور کلسیوم، جاذب الرطوبه است که دهها موارد استعمال دارد و خلاصه از نیترات پتاسیوم هم به عنوان یک کود ازته طبیعی استفاده می شود و هم برای تهیه باروت و دیگر مواد احتراقی، مورد استفاده قرار می گیرد.

بنابراین، کویرها (نمکزارها) برخلاف گذشته که اگر در هر منطقه وجود داشت، نشان از شوم و بدبخت بودن آن منطقه بود، امروزه نشانه خوش شانسی و مایه توسعه و ترقی هر کشور و منطقه به شمار می روند، زیرا در گذشته که فعالیت ها بیشتر براساس کشاورزی و دامداری استوار بود، کویرها به دلیل متراکم بودن نمک در آنها و غیرقابل کشت و زراعت بودن، نه تنها فایده ای نداشتند و مورد استفاده قرار نمی گرفتند، بلکه با بالا آمدن سطح آب زیرزمینی در این عرصه ها، موجب بالا آمدن زه آب شور و کویری شدن زمین های اطراف خود نیز می شدند. روی همین اصل، تمدن های کشاورزی مفلوک روستاهای کوچک و فقیری که در این سرزمین های با آب و خاک شور به وجود آمده بودند، به تدریج با پیشروی آب شور و شورتر و سرانجام کویری شدن اراضی زیر کشت ساکنان این مناطق، روستاها را ترک کرده به دیگر مناطق کشور مهاجرت کردند و به این ترتیب، تمدن های کشاورزی نیز نابود شدند. اما امروزه از برکت پیشرفت علم و تکنولوژی، می توان از انواع املاح، انواع کویرها بهره برداری کرد و چنانچه با یک برنامه ریزی صحیح از آنها استفاده شود، تأثیر به سزایی دراقتصاد منطقه وکل کشور هم از لحاظ اشتغال زایی و هم بالا رفتن سطح زندگی مردم خواهد داشت و شهرهای صنعتی، زنجیروار به دور کویرها ایجاد خواهند شد وتمدن صنعتی پیشرفته به جای تمدن مفلوک کشاورزی درگذشته به وجود خواهد آمد.

کویرها و بیابان های ایران (به عنوان عوارض طبیعی نامساعد) از جاذبه های مهم توریستی ... کویرها و بیابانها فواید دیگری هم دارند که شاید بتوان گفت مهمتر و اقدام دراین زمینه، اقتصادی تر و اولی تر است،برای این که هزینه کمتری را هم دربرخواهد داشت و آن استفاده از کویرها (نمکزارها) و بیابان ها به عنوان جاذبه های مهم توریستی کشور است. درست است که کشور ما با داشتن دریاهای گوناگون و زیبا در شمال و جنوب کشور و جنگل های متنوع درمناطق مختلف، دره های سرسبز و ارتفاعات پوشیده از گیاه و رودهای خروشان و چشمه سارهای پر آب و آب معدنی های متنوع فراوان و عرصه های پوشیده از گل های الوان و نیز حاوی انواع حیات وحش از لحاظ طبیعی یکی از مناطقی درجهان است که دارای انواع جاذبه های توریستی است، اما کویرها و بیابان های ایران دارای ویژگی خاصی هستند. حتی مواردی از آنها، منحصر به فرد بوده و دردیگر کشورهای جهان نمونه آنها مشاهده نمی شود. لذا، ضمن آن که برای هر فرد ایرانی جالب هستند، برای توریست های خارجی به ویژه آنان که با کویر و بیابان و علوم مربوط به آن سروکار دارند (کویرشناسان و بیابان شناسان) بسیار جالب و ارزشمندند، هرچند به ظاهر از عوارض طبیعی نامساعد برای کشاورزی و دیگر بهره برداری های مستقیم از آن به حساب می آیند.

خلاصه ای از جاذبه ها و زیبائیهای کویر و بیابان:
1-کویرها (نمکزارها)
هرکشوری که دارای نمکزار است، برای آن اسمی دارد. به عنوان مثال در زبان عربی به نمکزار«سبخ» )Sabakh( می گویند که جمع آن می شود «سبخاء» و به بیابان هم «صحرا» می گویند. ما درایران به نمکزار «کویر» می گوییم.

تعریف کویر: کویر به زمینی گفته می شود که آنچنان تحت تأثیر نمک است(نمک در سطح یا نزدیک سطح آن متمرکز شده) که قابل رویش برای گیاهان (حتی پسته، خرما، جو و غیره که به شوری و قلیایی مقاوم هستند) نیست. اما امکان دارد که میزان املاح آن به حدی باشد که گیاهان غیرزراعی ولی مقاوم به شوری و قلیایی (مانند گز،خارشتر، اشنیان، نی و غیره) بتوانند درآن برویند. دراین صورت، کویرهای گیاهدار یا مراتع کویری خوانده می شوند که درواقع منابع طبیعی، تکثیر شونده مناطق خشک هستند (همان گونه که جنگل ها، منابع طبیعی تکثیر شونده مناطق مرطوبند). اما اگر مقداری املاح محلول خاک از یک حدی تجاوز کند( از سه درصد و یا هدایت الکتریکی مخصوص آن از 43 میلی موس بر سانتیمتر ) دیگر هیچ گیاهی قادر به روییدن درآن نیست (حتی گیاهی به نام «شور» Salzola که مقاوم ترین گیاه به شوری است) دراین شرایط،کویرها یا نمکزارهای فاقد گیاه ولی دارای قشر نمکی (کویرهای واقعی) به وجود می آیند که باید از املاح آنها استفاده کرد و این رو، نگارنده معتقد است. کویرها (نمکزارهای فاقد گیاه) منابع طبیعی تجدید شونده یا قابل تجدید مناطق خشک هستند (درحالی که کویرهای دارای گیاه، منابع طبیعی تکثیر شونده مناطق خشک اند.

در اینجا از جاذبه ها و زیبایی های کویرها، چه کویرهای گیاهدار و چه کویرهای فاقد گیاه، به عنوان یکی از بهترین جاذبه های توریستی کشور ما ونیز در جهان صحبت می کنیم.

الف- درباره کویرهای گیاهدار
در مناطق مختلف کشور (نیمه خشک، خشک، نیمه بیابان و بیابان) چندین قطعه کویر (نمکزار) داریم که تعداد آنها به حدود 45-50 قطعه می رسد، مانند: کویر آذربایجان شرقی (معروف به کویر کبودان)، کویر اراک (معروف به کویر میقان) کویرهای منطقه قم و چندین قطعه کویر در مناطق خشک مانند کویر بجستان و کویر خواف و کویر جاجرم خراسان. اما بزرگترین کویر (نمکزار) ایران، کویر مرکزی یا دشت کویر ایران است. همچنین در نواحی نیمه بیابانی مانند یزد، پنج قطعه کویر (نمکزار) داریم مانند کویر ابرقو، کویر مروست، کویر سیاهکوه و غیره و حتی در بیابان لوت نیز، کویر یا نمکزار وجود دارند که به کلی فاقد گیاه هستند.

کویرهای گیاهدار، یا اطراف کویر مرکز ایران ضمن آن که مراتع کویری یا منابع طبیعی تکثیرشونده هر منطقه و کشور به حساب می آیند، دارای جاذبه توریستی جالب توجهی نیز هستند زیرا در آنها انواع مختلف گیاهان می رویند که بخصوص در فصل بهار بعضی از آنها دارای گل های بسیار زیبا هستند، مانند انواع گزها که دارای انواع گل های بنفش رنگاند که توأم با رنگهای متنوع اندام انواع گیاهان، منظره بسیار جالب و دیدنی دارند. کویرهای گیاهدار تقریباً مانند جنگل ها که در فصل پاییز خیلی زیبا هستند در فصل بهار زیبا و دیدنی اند. لذا، در این فصل باید از جاذبه هایی برای جلب توریست و ترتیب دادن تورها استفاده کرد. استفاده از این عرصه ها به عنوان چراگاه، یعنی وجود و پخش بودن حیوانات بویژه شتر در آنها، منظره بسیار زیبایی به این کویرها می بخشد، بخصوص عصرها.

ب- کویرهای فاقد گیاه
هرقدر منطقه از لحاظ آب و هوا خشک تر و گرمتر باشد، تعداد گیاهان آن کمتر است. به عبارت دیگر، از مناطق نیمه خشک (به عنوان مثال آذربایجان و اراک) به مناطق خشک و بیابانی (مانند بیابان لوت) از گیاهان کویر کاسته شده و بر سطح کویرهای فاقد گیاه اضافه می شود. به طوریکه در بیابان لوت، هر قطعه که کویری است، فاقد گیاه است در دشت کویر یا کویر مرکزی، اطراف آن که به دلیل نفوذ آب زیرزمینی به آن منطقه و نیز جاری شدن آب های سطحی به آنجا، تا حدودی رطوبت خاک بیشتر است، کویرها، گیاه دارند اما قسمت مرکزی آن به کلی فاقد گیاه ولی دارای انواع مختلف کویرها با قشرهای نمکی متنوع بوده که همچون گل های یک قالی زیبا و متنوع هستند. انواع نمک ها با بلورها و اشکال مختلف، زیبایی خاصی به هر قسمت از سطح کویرهای فاقد گیاه می بخشند. بهترین موقع برای دیدن این کویرها و ترتیب دادن برنامه گردشگری برای آنها، اواخر تابستان و فصل پاییز قبل از آغاز بارندگی است زیرا در طول دوره خشک و گرم تابستان املاح در سطح زمین تجمع کرده و بلورهای مختلف نمک با اشکال مختلف و زیبا، جلوه ای بسیار زیبا می بخشند.

خلاصه هر کویر (نمکزار) ایران در مناطق مختلف دارای ویژگی های خاص آن شرایط اقلیمی و خاکی آن منطقه است. به عنوان مثال کویر حوض سلطان، خصوصیتی دارد که دیگر کویرها ندارد (باتلاقی شدید است) کویر ساغند یزد با کویر ابرقو و مروست، تفاوت دارد. کویر اراک (میقان) با کویر آذربایجان شرقی (با آن که هر دو در مناطق نیمه خشک واقع شده اند) ولی به کلی با هم متفاوتند و همه زیبا هستند.

2- بیابان ها
بیابان که عرب ها به آن «صحرا» می گویند به سرزمین وسیعی گفته می شود که از لحاظ بارندگی بسیار فقیر است و امکان دارد که در طول یک سال یا سال ها در آن بارندگی صورت نگیرد. و بارش چندین سال آن، ظرف چند روز یا چند ساعت ببارد. (بیابان های واقعی، مانند بیابان لوت ایران، صحرای آفریقا، و بیابان آتاکاما در آمریکای جنوبی که 29سال در آن بارندگی صورت نگرفته است: از سال 1832 تا 1853)، یک چنین سرزمینی از لحاظ آب و پوشش گیاهی بسیار فقیر و یا مساحت های وسیعی از آن به کلی فاقد گیاه است، مانند بیابان لوت ایران. در این سرزمین (بیابان لوت) سال ها باران نمی بارد و آب جاری شیرین ندارد و آب آن محدود می شود فقط به پنج چشمه کوچک که آب تمامی آنها، کم و شور است. همچنین یک رود دایمی دارد که نیز آب آن شور است و در آخر، براثر تبخیر شدید به معدن نمک تبدیل می شود. لذا، این بیابان (به جز یک منطقه کوچک در لوت جنوبی معروف به شاهرخ آباد) به کلی برای کشاورزی مناسب نیست.

اما چون سال ها در آن بارندگی صورت نمی گیرد و بارش چندین سال آن، ظرف چند روز یا چند ساعت می بارد، این شرایط سبب شده اند که عوارضی بر اثر باد و عوارضی براثر آب به وجود آیند که از جاذبه های مهم و بسیار زیبا به حساب می آیند. به عبارت دیگر، اشکال و عوارض طبیعی بیابانی که برای دیگر بهره برداری ها نامناسب هستند، مهمترین جاذبه های توریستی بیابان لوت به حساب می آیند، که برخی از آنها منحصر به فرد بوده، و در هیچ بیابان دیگر دنیا، دیده نمی شوند. ضمن آن که بررسی های اینجانب و همکاران و نیز برخی از دانشمندان خارجی نشان داده که پست ترین نقطه داخلی ایران، در بیابان لوت واقع شده و گرمترین نقطه کره زمین هم در همین جاست، به عبارت دیگر، اگر قطب شمال و قطب جنوب سردترین نقطه در سطح کره زمین هستند، بیابان لوت گرمترین نقطه کره زمین است که به قول دانشمند اتریشی (استراتیل زاور Stratil sauer) بیابان لوت می تواند «قطب حرارتی کره زمین باشد!» بنابراین، یکی از مهمترین جاذبه های توریستی بیابان لوت، همین پست ترین نقطه بیابان لوت یعنی گرمترین نقطه کره زمین است که دیدن آن برای هر کسی، می تواند بسیار جالب باشد. همانطور که قبلا ذکر شد به علاوه سال ها بدون بارندگی بودن یعنی خشکی و فقر پوشش گیاهی و تاخت و تاز بادها از یک طرف (اثر فرسایشی باد) و سال ها بدون بارندگی بودن و ریزش بارندگی چندین سال آن، ظرف چند روز و یا چند ساعت (اثر فرسایشی آب) و دیگر اثرات آب و باد، عوارضی را در بیابان لوت به وجود آورده اند که بسیار زیبا هستند.

در ادامه، عوارض و اشکال بیابانی جالبی را که براثر باد بوجود آمده اند و نیز بر اثر آب، نام می بریم، که دیدن آنها، با عکس و تصویر آنها برای هر بیننده ای جالب است.

عوارض و اشکال زیبای بیابانی به وجود آمده بر اثر باد:

1- رشته تپه یا بهتر بگوییم رشته کوههای ماسه ای که ارتفاع آن تا 475 متر و طول آن 200 کیلومتر و عرض آن 60 کیلومتر است. این توده عظیم ماسه ای طولی شکل، در شرق بیابان لوت واقع شده و به «ریگ یلان» یا ریگ شرقی لوت معروف است (در مناطق مرکزی و شرقی ایران به این گونه رشته تپه های ماسه ای عظیم «ریگ» می گویند. عرب ها به آن عرق Erg می گویند که جمع آن می شود عارق. این ریگ علاوه بر داشتن منظره زیبا برای ورزش اسکی، ماسه ای بسیار مساعد است.

2- تپه های ماسه ای پراکنده به اشکال مختلف (هلالی شکل، که برخان نامیده می شود شمشیری شکل، که سیف گفته می شود) این تپه های ماسه ای در دشت لوت واقع شده اند.

یاردانگها: یاردانگها تپه هایی هستند که بر اثر رُفته شدن خاک اطراف آنها، بر اثر باد به وجود آمده اند (به عنوان مثال به شکل یک صندوق بزرگ، یا یک تپه کوچک که در سطح زمین باقی مانده باشد).

- نبکاها: یعنی تپه های ماسه بادی که روی آنها گیاه وجود دارد. این عوارض بیابانی را نگارنده «گلدان بیابان» نام نهاده، زیرا در سطح دشت صاف، تپه هایی که روی آنها گیاه سبز شده، به صورت پراکنده دیده می شود.

بزرگترین نبکاهای جهان، هم از لحاظ محیط (بیش از 40 متر) در حاشیه غربی بیابان لوت (سر راه شهداد به پشونیه) واقع شده و هم از لحاظ ارتفاع (تا 10متر) که آن هم در داخل لوت ولی در قسمت غربی آن، نزدیک کریم آباد از توابع شهداد قرار دارد. هر دو نوع نبکاها، بسیار جالب زیبا و دیدنی هستند که در دیگر مناطق جهان دیده نمی شوند.

- دشت های پوشیده از پوشش های متفاوت (ریگی، قلوه سنگی، سنگی، ماسه ای) که آنها را پوشش بیابانی )Desert Pavement( می نامند و همچون گل های متفاوت قالی در سطح دشت لوت، زیبایی خاصی به آن بخشیده اند. این عرصه های فاقد گیاه، بر اثر باد به وجود آمده اند، زیرا باد ذرات ریز (ماسه و گرد و غبار) را با خود برده و این مواد (ریگ، قلوه سنگ و سنگ) باقی مانده که پوششی گوناگون، الوان و زیبا، در سطح دشت فاقد گیاه لوت ایجاد کرده اند.

عوارض و اشکال بیابانی به وجود آمده بر اثر آب (و باد)
چون در بیابان لوت، سال ها باران نمی بارد ولی بارش چندین سال آن، ظرف چند روز یا چند سال می بارد، اثر فرسایشی آب خیلی شدید است که اشکال و عوارض گوناگون و زیبایی را به وجود آورده است. به عنوان مثال:

- کلوت ها: کلوت ها بر اثر فرسایش آب و صیقل دادن آن به وسیله باد به وجود آمده و به صورت رشته دالان های موازی تا ارتفاع بیش از 200 متر منطقه ای به طول 140 و عرض 80 کیلومتر را در غرب بیابان لوت (حدود 80 کیلومتری شرق شهداد) پوشانیده و به کلی فاقد گیاه و حیات است. این عارضه بیابانی، فقط منحصر به بیابان لوت ایران است و در هیچ بیابان دیگری دیده نمی شود. پست ترین نقطه داخلی ایران (56 متر ارتفاع از سطح دریا) و گرمترین نقطه کره زمین هم در داخل همین کلوت ها (یک چاله آبی-بادی) واقع شده است.

- شهرهای لوت: جغرافیدانان، بیابان ها را براساس عوارض و شکل ظاهری آنها نامگذاری کرده اند، به عنوان مثال: اگر مسطح بود، «بیابان دشتی» اگر کوهستانی بود، «بیابان کوهستانی»، اگر دارای نبکای زیاد بود، «بیابان های نبکائی» و اگر پوشیده از ریگ بود، بیابان ریگی، سنگی، قلوه سنگی و غیره می نامند. براثر فرسایش شدید آب و صیقل دادن باد، زمین در بعضی قسمت ها به شدت فرسایش یافته و در طول قرن ها فرسایش آبی و (نیز بادی) شدید به صورت بقایا یا آثار خرابه های شهرها درآمده است که در منطقه، به شهر لوت یا شهرهای لوت معروف است و جغرافیدانان، آنها را بیابان های شهری یا شهرهای بیابانی می نامند. این آثار و عوارض بیابان ها که بر اثر آب (و نیز باد) به وجود آمده، بسیار زیبا و همانند آثار و بقایای شهرهای کهن ایران، جالب و دیدنی هستند.

- کوچه ها: بر اثر بارندگی اتفاقی و جاری شدن سیل ها، زمین به شدت فرسایش یافته و سیل های عمیق ایجاد کرده که در محل به آنها کوچه می گویند، که عمق برخی از آنها از 30متر هم تجاوز می کند. متاسفانه در دهه های اخیر از این مسیل های گود یا کوچه ها، قاچاقچیان مواد مخدر از آنها به عنوان بهترین مسیر و پناهگاه برای انتقال مواد مخدر و غیره استفاده می کنند.

- دریاچه شورگز هامون: در بیابان لوت در انتهای (جنوبی ترین قسمت) کلوت ها و ریگ یلان، یعنی بین این دو عارضه زیبای بیابانی، یک دریاچه ایجاد شده که به دریاچه شورگز هامون معروف است. هرچند سال یک بار که بر اثر بارندگی سیلاب جاری می شود. این دریاچه برای یک مدت کوتاه آب دارد، که بر اثر بالابودن میزان تبخیر هوا، این دریاچه پس از یک مدت کوتاه، دوباره خشک و بی آب می شود.

-معادن نمک: یک رود دایمی که از شمال بیابان لوت (منطقه بیرجند و غیره) سرچشمه می گیرد و در طول راه، شاخه های شور و شیرین زیادی به آن می ریزد و سرانجام وارد بیابان لوت می شود (به صورت یک رود دایمی وارد بیابان لوت می شود). اما چون هوا گرم و خشک است، در طول راه از آب آن کاسته می شود ولی بر غلظت املاح آن، افزوده می شود تا این که نرسیده به کلوت ها، خشک شده به صورت معدن نمک (کلرور سدیم) در می آید که به «گودسر نمک» یا نمکزار شهداد معروف است. چون دیگر املاح آب در طول راه رسوب می کنند، کلرور سدیوم خالص که در آب کاملا محلول است به آنجا می رسد و روی همین اصل، معدن نمک کلرور سدیم به وجود می آید که از کرمان و دیگر نقاط با کامیون و وانت برای کندن نمک و حمل آن به دیگر نقاط، به آنجا می روند و از نمک حاصل از آب رود خشک شده، به عنوان معدن یا مخزن تجدید شونده، نمک استفاده می کنند. قسمت های مختلف آن، دارای مناظر بسیار زیبا است، بخصوص که با عوارض ساحل این دریاچه یا معدن نمک، منظره ای بسیار جالب و دیدنی به وجود آمده است.

کویرها، نمکزارهای بسیار زیبا و دیدنی (کویرها یا نمک زارهای لوت)
لوت، همانطور که شرح دادیم یک بیابان است، اما در آن«کویر» یعنی نمکزار هم وجود دارد که باید آن را «کویر لوت» نامید. در محل هایی که آب شور جمع می شود یا زمین تحت تاثیر آب زیرزمینی شور قرار دارد، انواع مختلف کویرها (نمکزارها) که به اشکال مختلف ظاهر شده اند و جلب توجه می کنند. نگارنده بر اساس شکل ظاهری آنها، این کویرها را نامگذاری کرده است: کویرهای با جوشش تخم مرغی شکل: یعنی کویرهایی که نمک در سطح آن به صورت تخم مرغ درآمده (به اندازه تخم شترمرغ) که تقریبا در دنیا بی نظیر است.

«کویرهای چشمه ای»: که تمام آن منطقه به صورت چشمه سارها دیده می شود، در حالی که اصلا آبی وجود ندارد. «کویرهای سم گوسفندی»: سطح این عرصه ها به شکل زمین خیسی می ماند که گله ای از گوسفندان از آن عبور کرده و جای پا، یا سم گوسفندان در سطح آن باقی مانده باشد. «کویرهای قندیلی»: بر اثر شدت گرما و تبحیر زیاد، به عبارت دیگر هوا در آن قسمت ها آنقدر گرم و خشک است که در مواقعی که کویر خیس و آبدار است، نمک را بر اثر تبخیر به سمت بالا کشیده که به صورت قندیل به هوا کشیده شده اند (معمولا در مناطق سردسیر زمستان ها که بر اثر بارندگی هوا می بارد شب ها آبی که در حال نزول از بالای بام منازل و ساختمان ها در حال ریزش است به صورت «قندیل یخ» در می آید. در بیابان لوت، جهت، عکس آن است: بر اثر تبخیر شدید، محلول نمک و آب به هوا کشیده می شود که به صورت قندیل نمکی یا سیخ های نمکی بسیار زیبا در سطح زمین جلوه گر می شوند. هر قدر هوای منطقه گرمتر و خشک تر باشد، قندیل ها بلندتر هستند. این انواع کویرها در بیابان لوت، بسیار بسیار زیبا و دیدنی هستند که به این صورت قابل وصف نیستند.

«خلاصه کویر و بیابان آنقدر زیبا هستند که به عقیده نگارنده هرکس برای آرامش اعصاب خود نیاز به یک قطعه کویر یا بیابان دارد.»

کویرهای ایران، بویژه دشت کویر و بیابان لوت ایران از آن جمله هستند که اگر به آنها توجه بشود می توانند مهمترین جاذبه ها و دیدنی ها برای توریست ها و در نتیجه منابع اقتصادی کشور باشد. 

منبع: پایگاه حوزه، برگرفته از مجله کیهان فرهنگی، شماره 221