جاده ابریشم؛ امکانی نادیده در پیوند گردشگری و تجارت

 جاده ابریشم به عنوان یکی از مهمترین مسیرهای تجاری جهان درحالی همچنان از هزاران سال قبل به عنوان مسیر حمل کالاهای تجاری مورد استفاده قرار گرفته که گردشگری و تجارت را همزمان در خود جای داده است. این درحالی است که ایران بخش مهمی از مسیر ارتباطی جاده ابریشم را به خود اختصاص داده اما تلاش اندکی در زمینه پیوند گردشگری و تجارت انجام داده است.
  سالانه درصد قابل توجهی از مسافرینی که راهی ایران می‌شوند به بازرگانان اختصاص دارد. هرچند متولیان توسعه گردشگری در کشور، این افراد را هم در لیست گردشگران قرار می‌دهند اما به واقع بازرگانان، گردشگر نیستند و برای رسیدن به این منظور که آن‌ها را هم در ردیف گردشگران قرار دهیم راه نپیموده زیادی مانده است.
 جاده ابریشم از دیرباز تا کنون عرصه تجارت بین‌المللی بوده است. تاریخ تجارت در این جاده به درستی مشخص نیست و ابهامات زیادی در مورد آن وجود دارد؛ اما آنچه در مورد جاده ابریشم به درستی می‌توان اظهار نظر کرد، رابطه میان تجارت و گردشگری بوده که با مفهوم سفر درآمیخته است.
 هرچند این مفهوم و ارزش‌های متناسب با آن از جمله پیوند گردشگری و تجارت امروز کارکرد‌های خود را از دست داده است اما هنوز بر اهمیت این پیوند پافشاری می‌شود و کارشناسان معتقدند که گردشگری می‌تواند عامل مهمی در توسعه اقتصادی و افزایش صادرات در بازارهای محلی باشد.
 « کاظم وفادار مهریزی»، مدرس اقتصاد توریسم در دانشگاه UN (سازمان ملل) دراین‌باره به CHN می‌گوید: «با اینکه تجارت و گردشگری، هر دو عبور از مرز و گذر از راه است اما تفاوت زیادی بین این دو وجود دارد. تجارت کالا منوط به گذر کالا از گمرک است اما در گردشگری علاوه بر گمرک، اداره مهاجرت و دریافت ویزا هم دخیل هستند. در اینجا اهمیت نقش گمرکات در توسعه گردشگری مشخص می شود.»
 وی در ادامه می‌گوید: «صنعت گردشگری در یک ده گذشته به شدت رشد داشته است. کشورهای در حال توسعه هم از این رشد جدا نمانده‌اند و گردشگری در این کشورها از سال 2004، 32 درصد رشد داشته است. این رشد زیاد حتی در زمان رکود اقتصادی جهان، گردشگری را به چهارمین صنعت پر رونق در دنیا بدل ساخته است.»
 به گفته مهریزی با دانستن این مطالب، در کشور های مسیر راه ابریشم، به گردشگری باید به شکل عاملی برای اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی و افزایش صادرات در بازارهای محلی نگریست.
 وی افزود: «این مسیر دارای امکانات بالقوه در جذب گردشگران خارجی است که از جمله به جاذبه های طبیعی، آب و هوا های گوناگون در مسیر راه همچنین دیدن مذاهب و اقوام مختلف اشاره کرد. راه ابریشم در روزگاران گذشته جدا از یک محور برای حمل و نقل کالا، راهی برای انتقال افکار و عقاید و فرهنگ کشورهای گوناگون بوده است و هنوز هم این قابلیت را دارا است.»
 هرچند امروز درباره احیاء مسیر جاده ابریشم صحبت می‌شود اما هنوز کار چندانی به غیر از چند پژوهش نیمه‌کاره در این مسیر اتفاق نیافتاده است.
 مهریزی می‌گوید: «تنها مشکل برای نیل به هدف، نبود طرح جامع برای تمام کشور های این مسیر است. به طور مثال هنوز مشخص نیست که کدامیک از جاذبه های گردشگری ایران می تواند برای گردشگران کشورهای دیگر، بسته به ملیت و سلیقه های گوناگون جالب باشد.»
 وی درباره تبلیغات ایران در حوزه گردشگری جاده ابریشم افزود: «ایران تا کنون در جذب گردشگر ضعیف عمل کرده و نتوانسته تبلیغات موثری برای تحقق اهداف گردشگری خود بردارد. برای رسیدن به گردشگری موفق باید بازاریابی درستی انجام شود که هنوز کشور ایران در ارائه تبلیغات مناسب برای بازاریابی گردشگری چندان موفق نبوده است.»
 جاده ابریشم توسط "جانگ چیان" که در سلسله "هان غربی" زندگی می‌کرد، افتتاح شد. این راه از شهرستان توان هوانگ در چین به ولایت کانسو می‌آمد و از آنجا داخل ترکستان شرقی امروزی می‌شد و از طریق بیش‌بالیغ و آلمالیغ و اترار به سمرقند و بخارا می‌رسید. در بخارا قسمت اصلی آن از راه مرو، سرخس، نیشابور، گرگان به ری می‌آمد و از ری به قزوین، زنجان، تبریز، ایروان می‌رفت و از ایروان به طرابوزان یا بیکی از بنادر شام منتهی می‌شد. قسمت فرعی این راه از سمرقند به خوارزم و از خوارزم به سرای و هشترخان و از آنجا به کنار شط «دن» و بنادر دریای آزف منتهی می‌شد.
 طی دو سال گذشته متولیان حفاظت از میراث فرهنگی و معنوی ایران با راه‌اندازی مرکز مطالعات جاده ابریشم قصد دارند تا سهمی در ثبت جهانی این مسیر بازرگانی باستانی داشته باشند. این درحالی است که در همین دو سال 3 مدیر در این مرکز عوض شده است. از سوی دیگر مراکز مطالعاتی نیاز به مدیریت واحد و منسجم برای هدفمند کردن مطالعات دارد و این هنوز در مرکز مطالعات جاده ابریشم به درستی جا نیافتاده است.
منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی