جاذبه های استان مرکزی

  استان مرکزی، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری دارد؛ اما به گفته‌ی مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری این استان، یا کسی آن‌ها را نمی‌شناسد یا کسانی نمی‌خواهند، ما این زیبایی‌ها را به مردم معرفی کنیم که شاید منظور محمدحسین فراهانی از این افراد،‌ دوست‌داران طبیعت و محیط زیست باشد که هر بار به‌خاطر دست بردن در اماکن طبیعی در هر جای کشور برای جذب گردشگر بیش‌تر و به‌دنبال آن تخریب محیط زیست، آهنگ اعتراض سرمی‌دهند.

  استان مرکزی دارای پناهگاه‌ها و زیستگاه‌های حیات وحش بسیاری است. براساس اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، 333 گونه‌ی جانوری در این مناطق زیست می‌کنند. از این میان، تالاب میقان یکی از جلوه‌های اکوتوریسمی استان مرکزی به‌شمار می‌آید که هر سال پذیرای پرندگان مهاجر داخلی و خارجی مانند مرغابی سانان، فلامینگو،‌ غاز وحشی، حواصیل، چکاوک، کاکایی، آنقوت سرخرمایی و درنای خاکستری است.

 تالاب فصلی میقان در واقع میان دشتی شبیه کویر قرار دارد و وسعت آن، 5400 کیلومترمربع است. مسؤولان محیط زیست استان معتقدند، این تالاب با توجه به این‌که اکنون زیستگاه بسیاری از پرندگان کشور و پرندگان مهاجر است،‌ امکان ثبت در کنوانسیون رامسر را دارد و به‌نظر قرار است، تلاش‌هایی را برای ثبت این تالاب انجام دهند.

  اما اکنون همه‌ی سهم این تالاب از محافظت، فقط مجوز منطقه‌ی شکار ممنوع است و دیگر هیچ حریم محافظتی ندارد و هیچ نگهبانی در منطقه دیده نمی‌شود. اگرچه گفته می‌شود، محیط بان‌ها در تالاب حضور دارند. راه دسترسی هم برای مردم به این تالاب آزاد است و تورها به‌راحتی می‌توانند به این منطقه وارد شوند.

  این تالاب آخرین حلقه‌ی اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک به‌شمار می‌آید و ایجاد کارخانه‌ی املاح معدنی (سولفات سدیم) در نزدیکی آن و احتمال ورود فاضلاب این کارخانه به داخل تالاب، عامل تهدیدکننده ای برای آن به‌شمار می‌آید که شاید کار ثبت آن را سخت‌تر کند. البته مسؤولان محیط زیست منطقه تأکید دارند که فاضلاب کارخانه پیش از ورود به تالاب تصفیه می‌شود.

 امیر انصاری - معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی - درباره‌ی تلاش‌های صورت‌گرفته برای ثبت این تالاب در کنوانسیون رامسر، به خبرنگار ایسنا ‌گفت: برای این کار باید استانداردهای مثبت رعایت شوند. فاضلاب کارخانه‌ی املاح معدنی تصفیه می‌شود، اما تصفیه‌ی آب فاضلاب شهری مشکل این تالاب است که باید برای آن اقداماتی صورت گیرد.

مجتبی رضوانی - ‌معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی - نیز درباره‌ی این‌که آیا قرار نیست، برای حفاظت بیش‌تر از این منطقه‌ی اکوتوریستی فعالیت این کارخانه متوقف شود؟ به خبرنگار ایسنا گفت: سند مالکیت این کارخانه‌ی املاح معدنی پیش از انقلاب صادر شده است و اداره‌های حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی و گردشگری استان برای این موضوع نمی‌توانند کاری انجام دهند تا وقتی که سند این کارخانه باطل شود. البته وجود این کارخانه هم نیاز منطقه است؛ اما محدوده‌های جلوتر در تالاب در اختیار اداره‌ی منابع طبیعی استان و روستایی‌های منطقه است و برای بهبود شرایط این تالاب در این محدوده‌ها، برنامه‌هایی در نظر گرفته شده است.

  رضوانی ادامه داد: قرار است، این منطقه با محوریت پرنده‌نگری و گردشگری مسؤولانه با رعایت الگوهای توسعه‌ی گردشگری روستایی و با استفاده از ظرفیت‌های بومی منطقه تعریف شود.

او تأکید کرد که قرار نیست در این منطقه، اقامتگاهی ایجاد شود و از اقامتگاه‌های روستایی برای پذیرایی از گردشگران استفاده می‌شود.

  در سال 1384، جمعی از دوست‌داران طبیعت و محیط زیست کمیته‌ای را به نام «میقان سبزاندیشان» تشکیل دادند تا برای کاهش سرعت تغییرات مخرب در این تالاب تلاش کنند و بر تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها تأثیر بگذارند.

  از نظر این کمیته، علاوه بر ورود سرریزهای فاضلاب‌های خانگی و صنعتی اراک، احداث سد در حوزه‌ی آب‌ریز تالاب روی رودهای ورودی و رعایت نکردن حق آبه تالاب، برداشت غیراصولی مواد معدنی توسط کارخانه‌ی املاح معدنی، رسوب‌گذاری در تالاب بر اثر جابه‌جایی خاک و معدن‌کاوی توسط کارخانه‌ی املاح معدنی، احداث جاده و راه‌های دسترسی توسط کارخانه‌ی املاح معدنی در قلب تالاب که در عمل، تالاب را به دو قسمت تقسیم کرده است، تغییر وضعیت اکوسیستم و از بین رفتن امنیت منطقه برای حضور پرندگان، شکار و صید بی‌رویه و غیرمجاز، چرای بی‌رویه‌ی دام و نداشتن مدیریت جامع و یکپارچه در منطقه از عوامل تهدیدکننده‌ی تالاب میقان است.

 هم‌چنین این کمیته برای حیات تالاب، پیوستن منطقه به کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالاب، مدیریت یکپارچه روی منطقه، بررسی و تعریف حق آبه تالاب برای حفظ حیات آن و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در بهره‌برداری صنعتی از منطقه را توصیه کرده است.

  وجود جاده در میان تالاب میقان که شاید اکنون راه دسترسی به این تالاب و تماشای پرندگان از فاصله‌ی نزدیک‌تر را فراهم کرده، در واقع، آسیبی برای محیط زیست منطقه بوده است.

  انصاری درباره‌ی این جاده به خبرنگار ایسنا، ‌گفت: جاده‌ی میان تالاب میقان که آن را به چند بخش تقسیم کرده، به کارخانه‌ی املاح معدنی متعلق است که البته اکنون ساخت آن را متوقف کرده‌اند.

   در هر صورت، تالاب میقان منطقه‌ای جذاب برای اکوتورها و پرنده‌نگر‌های داخلی و خارجی است؛ اما قطعا تبدیل کردن آن به محصول گردشگری، رعایت ضوابط و استانداردهایی را هم می‌طلبد تا به تخریب بیش‌تر آن منجر نشود. به واقع، الگوهای بین‌المللی بسیاری برای تبدیل تالاب میقان به محصولی گردشگری وجود دارند که با در نظر گرفتن آن‌ها می‌توان محصولی جذاب را برای حوزه‌ی گردشگری طبیعت با حفظ محیط زیست منطقه و رعایت استانداردهای جهانی داشت.

 از تالاب میقان و پرنده‌های مهاجر آن که بگذریم، چال نخجیر به‌عنوان دومین غار زیبای ایران و یکی دیگر از ظرفیت‌های اکوتوریستی استان مرکزی برای گردشگران علاقه‌مند به طبیعت جلوه‌گری می‌کند. غاری که به گفته‌ی مدیر پروژه‌ی گردشگری آن، هر ساعت 100 نفر بازدیدکننده دارد و در نوروز این جمعیت در هر ساعت تا 150 نفر قابل افزایش است.

  چال نخجیر از جمله غارهایی است که در زمان ساخت‌وساز فضای داخلی آن و بخصوص باز کردن دهانه‌ای که فقط طول و عرض آن 50 و 20 سانتی‌متر بود، فریاد دوست‌داران طبیعت و محیط زیست و غارنوردها را درآورد. دهانه‌ی کنونی این غار که 70میلیون سال قدمت دارد، دست‌ساز است و طراحی آن نیز چندان با کوه‌های اطراف و داخل غار تناسبی ندارد.

  غار نخجیر در هشت کیلومتری شرق شهر دلیجان و سه کیلومتری جاده‌ی آسفالته‌ی دلیجان ـ نراق و در دامنه‌ی کوهی کم‌ارتفاعی قرار دارد. چال نخجیر از سال 1381 به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری واگذار و در سال 1384 توسط شورای عالی حفاظت محیط زیست به‌عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شد.

  مسؤولانی که اکنون پروژه‌ی گردشگری نخجیر را در دست دارند، می‌خواهند در بهره‌برداری از آن، الگوهای زیست‌محیطی را رعایت کنند تا به‌عنوان اثری طبیعی که زمانی با تخریب بسیار مواجه شد، کم‌تر دچار آسیب شود.

  شاید برای یک گردشگر عادی، چال نخجیر با وجود کف‌سازی‌ها، پله‌کشی‌ها و نورپردازی‌های سبز،‌ آبی، صورتی، زرد و سفید، غاری جذاب، راحت و دل‌نشین باشد؛ اما با توجه به بی‌نظیر بودن شرایط غارهایی مانند نخجیر، شاید توجه به استانداردهای بین‌المللی در فضاسازی داخلی و حتا خارجی غارها به ماندگاری بیش‌تر این آثار باارزش طبیعی که تاریخی بسیار طولانی‌تر از آثار تاریخی کشور دارند، کمک کند.

  تقریبا 1200 متر از ورودی این غار کف‌سازی شده است و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تصمیم دارد، 400 متر دیگر را هم کف‌سازی کند تا مسیر برای رفت و آمد مردم آماده شود. البته تمام قسمت‌های این غار برای بازدید مردم باز نیست و برخی قسمت‌های حساس و آسیب‌پذیر از دسترسی دور هستند که این، اقدامی قابل توجه است.

  اسماعیلی ـ‌ مدیر پروژه‌ی گردشگری نخجیر ـ‌ درباره‌ی کف‌سازی این غار به خبرنگار ایسنا گفت: برای این کف‌سازی چاره نبود. با این حال، به محل عبور کابل، لوله و سیم‌ها بسیار توجه شده است تا آسیبی وارد نشود، به‌طوری که بازدیدکنندگان متوجه آن‌ها نمی‌شوند. البته گاهی مجبور شده‌ایم، آن‌ها را از رو کار کنیم.

  وی افزود: این کف‌سازی از سوی مهندسان ناظر پروژه تأیید شده است و اکنون هیچ کف‌سازی و ساخت و ساز دیگری در داخل غار انجام نمی‌شود.

  نکته‌ی جالب دیگر این غار، قانونی است که به‌تازگی اجرا می‌شود. هنگام ورود به غار هیچ وسیله‌ای از جمله مواد خوراکی، دوربین و حتا کیف دستی بانوان نباید همراه بازدیدکننده باشد.

  مدیر پروژه‌ی گردشگری نخجیر نیز چند بار تأکید کرد که به هیچ عنوان اجازه‌ی ورود این وسایل به غار داده نمی‌شود، چون در صورت ورود این وسایل به داخل غار، احتمال آسیب‌ها افزایش می‌یابد.

  با این حال، اسماعیلی گفت: با وجود این کنترل‌ها و راهنماهای داخل غار، در تعطیلات نوروز روزانه سه تا چهار کیسه زباله از داخل چال نخجیر خارج می‌کردیم. بنابراین حدود یک‌ماه است که ورود هر نوع وسیله به داخل غار ممنوع شده است، چون می‌خواهیم حفاظت در حد عالی باشد.

  او درباره‌ی نورهای به کار رفته و احتمال آسیب رسیدن به بلورهای این غار از این طریق نیز اظهار کرد: نورهای استفاده‌شده از طیف سرد است و کم‌تر آسیب وارد می‌کند؛ اما نورهایی مانند فلاش عکاسی تخریب این بلورها را پنج تا شش برابر سریع‌تر می‌کند.

در مسیر بازدید از غار، یادگارنویسی‌های کم‌رنگ و اثر اسپری‌های رنگ را روی برخی بلورها که در واقع جاذبه‌ی این غار زنده هستند، می‌توان دید که اسماعیلی در این‌باره معتقد است: این تخریب‌ها به پیش از سال 1381، یعنی پیش از واگذاری این مجموعه‌ی طبیعی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تعلق دارد. البته این آثار به‌دنبال رشد بلورهای این غار زنده در طول زمان کم‌رنگ‌تر می‌شوند و از بین می‌روند.

  با وجود این‌که مسؤولان پروژه تأکید دارند، برای حفاظت از این غار بسیار تلاش می‌شود، اما گاهی نشان یادگارنویسی جدیدی را روی بلورهایی که تقریبا زنده‌اند، می‌توان یافت. همچنین حتا با وجود راهنما در داخل غار، برخی در کندن تکه‌ای از بلورها که رشد یک سانتی‌متر از آن‌ها 300 سال طول می‌کشد، اصرار فراوان دارند.

  این رفتارها نه‌تنها از نظر گردشگران و غارنوردان حرفه‌یی عجیب است، بلکه مدیران پروژه‌ی گردشگری و راهنماها را که تمام روز در غار حضور دارند و می‌خواهند از این پدیده‌ی ارزشمند حفاظت کنند، مأیوس می‌کند.

  مدیر پروژه‌ی گردشگری چال نخجیر گفت: معمولا برای هر 25 نفر که دو ساعت یک‌بار به غار وارد می‌شوند، 18 راهنما وجود دارد و این تعداد برای مناسبت‌هایی مانند نوروز تا 40 نفر افزایش می‌یابد. گاهی نیز مجبوریم برای کنترل بیش‌تر بازدیدکنندگان، از نیروی انتظامی در داخل غار استفاده کنیم.

اسماعیلی با اشاره به فرهنگ و برخورد عموم بازدیدکنندگان چال نخجیر، بیان کرد: متأسفانه در فرهنگ‌سازی اصلی و لذت بردن از زیبایی‌های چنین پدیده‌هایی مشکل داریم. گاهی افرادی هستند که از سر بی‌کاری برای بازدید به این غار می‌آیند و ما مجبوریم نیروی انتظامی را همراه آن‌ها به داخل غار بفرستیم.

در مسیر رفت و آمد بازدیدکنندگان و حتا روی بلورهای قدیمی، تکه بلورهای جداشده و مرده‌ای دیده می‌شود که گاهی گردشگران به امید داشتن تحفه‌ای از این غار بدون آن‌که آسیبی وارد کنند، این تکه بلورهای خردشده را از غار خارج می‌کنند. درحالی‌که به گفته‌ی اسماعیلی، همه‌ی این بلورهای مرده و جداشده قابل رشد هستند، چون غار نخجیر زنده و همواره در حال تغییر است.

او توضیح داد: بلورها در صورتی که فضای داخل غار مرطوب باشد، 300 سال طول می‌کشد تا یک سانتی‌متر رشد کند؛ اما در صورت خشک بودن این فضا، رشد آن‌ها از 300 تا سه‌هزار سال طول می‌کشد. بنابراین اگر هر فردی تکه‌ای از این بلورها را جدا و خارج کند، غار نخجیر تا هفت هشت سال دیگر نابود می‌شود.

  چال نخجیر قرار است، دهنه‌ی دیگری هم داشته باشد که اکنون به‌دلیل آسیب ناشی از جریان هوا به بلورهای داخل غار، این دهنه بسته شده است. البته از نظر دوست‌داران محیط زیست استان مرکزی، نباید کاری که برای دهنه‌ی ورودی غار و تغییر اندازه‌ی آن برای جذب گردشگر بیش‌تر انجام شد، دوباره تکرار شود، چون این اقدام آسیب بزرگ‌تری را وارد می‌کند.

اسماعیلی در این‌باره گفت: باز کردن دهانه‌ی دوم غار، بلورها را خشک و تخریب می‌کند و برای آن باید چاره‌ای اندیشید که در حال مشاوره با پیمانکار پروژه هستیم.

غار نخجیر به‌جز مسیر اصلی که محل عبور بازدیدکنندگان از آن است، چهار فرعی دیگر با تالارهایی به نام عروس، سفره‌ی عروس، بال فرشته، کله اسبی، چهل‌چراغ، ماکارونی و فوتبالیست دارد. البته در طول مسیر، اشکال بسیار جالبی را از بلورها و پایه‌ی بلورها که شبیه حیواناتی مانند تمساح، کرگدن،‌ بچه‌فیل و لاک‌پشت هستند، می‌توان مشاهده کرد؛ اما نکته‌ی قابل توجه، چشم و دهانی است که با ذغال روی سر لاک‌پشت کشیده‌اند. گفته می‌شود، این هم از ذوق پیمانکار پروژه‌ی فضاسازی داخل غار نخجیر سرچشمه گرفته است. همچنین از دیگر سلیقه‌های پیمانکار می‌توان به فرو کردن دو میخ بزرگ داخل یکی از پایه‌های بلورها اشاره کرد.

البته به گفته‌ی مدیر پروژه‌ی گردشگری چال نخجیر، پیمانکار فعالیت‌هایی را برای محافظت از این بلورها در صورت تخریب و ایجاد شکاف در آن‌ها انجام می‌دهد. اسماعیلی محافظت از بلورها دربرابر تخریب‌های طبیعی و غیرطبیعی را یکی از اقدامات محافظتی پیمانکار دانست و گفت: اگر شکاف بلورها با جوش طبیعی که از پدیده‌های این غار است، ترمیم نشود، پیمانکار از روش نیلینگ استفاده می‌کند تا بلورها ماندگار بمانند؛ اما اگر این روش هم مفید نبود، پیمانکار آن سنگ بلوری را جدا می‌کند تا از دسترس مردم و تخریب بیش‌تر در امان بماند و جای خالی برخی بلورها را با دقت بیش‌تر می‌توان در این غار دید.

چال نخجیر که گفته می‌شود شبیه نای انسان با هزاران فرعی است،‌ غاری سه طبقه به‌شمار می‌آید که دو طبقه از آن با ایجاد مسیرها و پله‌هایی که گاهی تعداد آن‌ها به 47 پله می‌رسد، برای بازدید گردشگران آماده شده است. طبقه‌ی زیرین این غار 61 متر پایین‌تر از سطح طبقه‌ی دوم غار است و دریاچه‌ای چندهزار مترمربعی دارد که به گفته‌ی اسماعیلی قرار است، سال آینده این طبقه برای قایق‌رانی آماده شود.

مدیر پروژه‌ی گردشگری غار نخجیر اظهار داشت: مدیران امید دارند، با این سرمایه‌گذاری‌ها و تبلیغ بیش‌تر، چال نخجیر را به غار نخست کشور تبدیل کنند.

محمدحسین فراهانی ـ مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی ـ نیز پس از بازدید جمعی از خبرنگاران از این غار، گفت: چال نخجیر که چهارده پانزده سال مردم از دیدن آن به‌عنوان پدیده‌ای منحصربه‌فرد محروم بودند و در مدت سه‌ماه آماده شده است، باید از سوی رسانه‌ها بیش‌تر معرفی شود.

او ادامه داد: تمام نیت ما در اجرای پروژه‌ی گردشگری غار نخجیر، لذت بردن مردم است. البته در این پروژه به آسیب‌ها و اکوسیستم غار نیز توجه داریم؛ ولی عده‌ای حاضر نیستند ما زیبایی‌های این غار را به مردم معرفی کنیم، در حالی که برای آماده کردن این غار زحمت بسیاری کشیده شده است؛ اما برخی همه‌ی زیبایی‌های آن را رها کرده‌اند و فقط به آسیب‌های آن می‌پردازند.

فراهانی در ادامه‌ی سخنان خود، به دیگر جاذبه‌های استان مرکزی اشاره کرد و یادآور شد: برای ثبت غار نخجیر، مسجدجامع ساوه و معجزه‌ی ساروق فراهان، یعنی پیرمردی که یک‌شبه حافظ قرآن شد، در یونسکو اقدام می‌کنیم.

او هم‌چنین توجه گردشگران را به دیگر جاذبه‌های استان مرکزی جلب کرد و افزود: این استان زادگاه بسیاری از اندیشمندان مانند امام راحل بوده است؛ اما بسیاری از این جاذبه‌ها محروم واقع شده‌اند و باید تلاش کرد، با معرفی این جذابیت‌ها، گردشگران بسیاری را جذب کرد.

یکی دیگر از جذابیت‌های این استان، شهرستان خمین است که در 65 کیلومتری اراک واقع شده است و خانه‌ی کودکی‌های امام خمینی (ره) در آن قرار دارد. این خانه‌ی 200 ساله که در مناسبت‌هایی مانند تعطیلات نوروزی 250هزار بازدیدکننده دارد، توسط پدربزرگ امام خمینی (ره)، سیداحمد به مبلغ 100 تومان خریده شده بود. بنای این خانه، چهارهزار و 336 مترمربع مساحت دارد و دارای بخش‌هایی مانند اندرونی، بیرونی و مدرسه‌ی طلاب است.

به گفته‌ی مجتبی رضوانی ـ معاون گردشگری استان مرکزی ـ این خانه به‌عنوان منزل پدری امام خمینی (ره) به خانواده‌ی امام راحل تعلق دارد. البته قسمتی از آن، حوزه‌ی طلاب خمین و بخشی نیز اندرونی و بیرونی است که مدیریت آن با دفتر نشر آثار و افکار امام راحل است.

خانه‌ی دوران کودکی امام خمینی (ره) اکنون درحال مرمت است؛ اما در این شرایط هم بازدیدکننده دارد. رضوانی درباره‌ی مرمت این بنا، گفت: این مرمت با اعتبار و نظارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام و امسال مرمت بخش اصلی آن تمام می‌شود.

دیوارهای این خانه هم که به‌تازگی رنگ کاه‌گِل گرفته‌اند و روی تمام آن‌ها تابلوی «لطفا یادگاری ننویسید» نصب شده است، مانند تمام آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور به دست خط‌های متفاوتی از اثر زغال، گچ و تیغ مزین شده‌اند. این دست‌خط‌ها حتا در قسمت‌هایی که پیمانکار هنوز درحال مرمت است هم دیده می‌شود و تا بیرون خانه و در قدیمی آن ادامه دارد.

استان مرکزی به‌دلیل وجود کارخانه‌های صنعتی و ماشین‌سازی، بیش‌تر جلوه‌ای صنعتی دارد و شاید گردشگران به قابلیت‌های گردشگری این استان کم‌تر پی برده باشند؛ اما استان مرکزی فرای غار نخجیر، خانه‌ی امام (ره) و تالاب میقان، جاذبه‌های دیگری مانند شهر زیرزمینی ذلف‌آباد، بازار تاریخی اراک، قلعه‌ی مستوفی‌الممالک، باغ‌های گل و آب گرم محلات را نیز دارد و زادگاه مشاهیری مانند امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروفسور حسابی و مصطفی چمران است که شاید با ظرفیت‌سازی بیش‌تر و بهتر بتوان این استان را به‌عنوان یک محصول گردشگری در مرکز ایران تعریف کرد.

iran-tourism.ir