امروزه توسعه جهانگردی به عنوان پر درآمدترین صنعت روز دنیا، یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزان، دست‌اندرکاران و مسئولان دولت‌های حاکم در اکثر کشورهای جهان است. افزایش جمعیت، پیشرفت علوم و فنون، افزایش زمان آزاد و فراغت و بسیاری عوامل دیگر، باعث جلب توجه عموم مردم به مقوله جهانگردی شده است، لذا متخصصین این صنعت با توجه به شناخت وآگاهی ویژه خود، اذعان دارند که توسعه جهانگردی بدون پیشرفت وتوسعه زیرساختها وارکان آن بهیچ عنوان میسر نمی‌گردد.
مروری بر تاریخ و پیشینه این صنعت پر رونق، بیانگر این مطلب است که ظهور و فعال شدن جهانگردی مرهون توسعه حمل ونقل در دنیای امروزی بوده است چرا که تا قبل از پیشرفت صنعت حمل و نقل و ایجاد تسهیلات جهت مسافرت، سفرها در حیطه طبقه محدودی از اشراف بوده است که بیشتر انگیزه هایی غیر از تفریح ، ماجراجویی، دیدار از جاذبه ها و... داشته‌اند.
در این مقاله سعی شده است ضمن ارائه تعاریف واژه‌های اصلی جهانگردی وحمل ونقل، با بیان سیر تاریخی پیشرفت حمل و نقل وجهانگردی، ارتباط حمل ونقل با جهانگردی و نقش‌های اساسی آن را در این صنعت روز دنیا به تحریر درآورده و توجه پژوهشگران و دست اندرکاران جهانگردی را بیش از پیش به اهمیت ویژه حمل ونقل در جهانگردی جلب نمایم.
واژگان کلیدی: حمل و نقل، جهانگردی، جهانگرد، مسافر و بازدیدکننده، زیرساخت، نقش‌های اساسی و...
مقدمه
امروزه صنعت جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین صنایع جهان که نقش عمده‌ای در بهبود وضعیت اقتصادی کشورها وتوسعه اقتصادی آنها دارد، از سوی کارشناسان، دانشمندان، مدیران و برنامه‌ریزان اقتصادی کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است، «تاثیر اقتصادی این صنعت به حدی قابل ملاحظه است که حدودا مخارج ۷% از سرمایه جهان را دربر می‌گیرد». (به واسطه این توجه ویژه و به منظور بهره‌برداری موثرتر از این صنعت در راستای توسعه اقتصادی، ارکان اصلی صنعت جهانگردی کانون توجه برنامه ریزان بوده است، مواردی نظیر منابع جهانگردی، تاسیسات و تجهیزات جهانگردی واز همه مهمتر حمل ونقل و اجزای آن.)
«توسعه فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در بسیاری از ابعاد با فعالیتهای مرتبط با امر جهانگردی گره خورده است. کسب درآمدهای ارزی از منابع غیر نفتی در ایران، تاکید بر توسعه روابط فرهنگی با سایر ملل و تمدنها و سایر مقولاتی از این دست، متولیان امر را به بازنگری در اهداف و برنامه‌ها واداشته است. لذا توجه به نقش زیرساختها و ارکان اصلی جهانگردی که در واقع بدون آنها و یا در صورت ضعف در هریک از آنها، توسعه در صنعت جهانگردی امکانپذیر نمی‌باشد، به عنوان یکی از چالش‌های اصلی دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان و از همه مهمتر مسئولان کشور قرار گرفته است.
در واقع عامل اصلی پیشرفت وفراگیر شدن جهانگردی ، صنعت حمل ونقل بوده است لذا توجه به نقش حمل ونقل در صنعت جهانگردی مهمترین گام در جهت برنامه ریزی بمنظور توسعه جهانگردی در کشورها می باشد . این مقاله سعی دارد ضمن معرفی وشناخت حمل ونقل واجزاء آن ، به بیان نقش این صنعت در صنعت جهانگردی بپردازد .
گوهریان،محمد ابراهیم و کتابچی، محمد مهدی، گردشگری بین‌المللی، ۱۳۸۴، انتشارات امیر کبیر، ص ۲۵
مدد، محمد، اطلس ملی ایران (گردشگری)، ۱۳۸۱، سازمان نقشه برداری کشور،
تعریف جهانگردی
در فرهنگ معین جهانگردی «دراقطار عالم سفر کردن و شناخت» معنی شده است.
در ( longman dic) توریسم تحت عنوان «مسافرت برای تفریح و سرگرمی» به کار گرفته شده است.
در ( webestes dic ) توریسم چنین تعریف شده است:
«سفری که در آن مسافر به مقصدی رفته وسپس به محل سکونت خود باز گردد.»
سازمان جهانی جهانگردی (unwto ) در سال ۱۹۹۳ جهانگردی را به صورت زیر تعریف می‌کند:
«جهانگردی به تمامی فعالیتهایی که یک فرد یا افراد در طول مسافرت در مکانی خارج از محیط معمول کار وزندگی خود انجام می‌دهند، اطلاق می‌شود. این مسافرت بیش از یکسال طول نمی‌کشد و هدف فرد یا افراد تفریح و سیاحت، تجارت و یا اهداف دیگر است».
این سازمان، جهانگرد را به دو دسته تفکیک می‌کند:
۱) دیدار کننده یک روزه
۲) جهانگرد(گردشگر)
▪ دیدار کننده یک روزه: فردی که تنها یک روز را در کشور و یا محل بازدید صرف کند و شب به کشور و یا محل معمول کار و زندگی خود بازگردد.
▪ گردشگر: فردی که حداقل یک شب را در کشور و یا محل بازذید صرف کند.
حداکثر مدتی که یک گردشگر می‌تواند در یک کشور یا مکان دیگر صرف کند، یکسال (۱۲ ماه) می‌باشد و چنانچه مدت اقامت او بی از یک سال طول بکشد، این شخص دیگر گردشگر محسوب نمی‌شود. همچنین هدف یک گردشگر نبایستی کسب درآمد و یا پیدا کردن یک شغل در کشور یا مکان بازدید باشد.
سازمان جهانی جهانگردی سه نوع گشت را از یکدیگر متمایز می‌کند:
گشتهای برون مرزی، که سامل مسافرت افراد مقیم در کشوری به کشورهای دیگر می‌گردد.
گشتهای درون مرزی ، که شامل مسافرت افراد غیر مقیم کشوری در داخل آن کشور می‌باشد.
گشتهای محلی، که شامل مسافرت افراد مقیم کشور در داخل آن کشور می‌شود.
گردشگری بین المللی متشکل از گشتهای درون مرزی و برون‌مرزی است.
در کنفرانس بین المللی که درباره مسافرت و آمارهای جهانگردی، در سال۱۹۹۱توسط سازمان جهانی جهانگردی ودولت کانادا در اتاوا برگزار شد، در زمینه تعریف واژگان،اصطلاحات و طبقه بندی آنها تصمیماتی گرفته شد که در ذیل آمده است:
«جهانگردی، کارهایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط عادی خود انجام می‌دهد، این مسافرت بیش از یکسال طول نمی‌کشد و هدف آن تفریح،تجارت یا فعالیتهای دیگر است».
«جهانگرد یا گردشگر tourist (دیدارکننده یک شبه) کسی است که دست‌کم، یک شب در اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل بازدید به سر برد».
«گردشگر یک روزه same day visitor کسی است که یک روز به مکان دیگری می‌رود ولی شب را در آنجا نمی‌گذراند.»
ارکان صنعت جهانگردی صنعت جهانگردی تلفیقی از فعالیت‌ها، خدمات و صنایع مختلف می‌باشد، لذا شامل ارکان اساسی خاصی است که می‌توان آنها را به دو دسته کلی زیر تقسیم‌بندی نمود:
۱) منابع جهانگردی
۲) زیرساختها
منابع جهانگردی شامل منابع طبیعی، منابع فرهنگی و منابع انسان‌ساخت می‌باشند که خود به نحوی اشکال مختلف جهانگردی را ایجاد می نمایند.
«زیرساختها در برگیرنده تمامی ساخت و سازهای زیربنایی و روبنایی یک کشور محسوب می‌شوند و به طور عمده شامل سیستم‌های ارتباطی، سیستم‌های بهداشتی، حمل و نقل واجزای آن، هتل‌ها، رستورانها، مراکز خرید، مراکز تفریح و.......می‌باشند.»
البته اهمیت ویژه بخش حمل ونقل به حدی است که به اعتقاد بعضی کارشناسان خود می‌تواند به صورت مجزا به عنوان یکی از ارکان اصلی جهانگردی مطرح شود.
تعریف حمل ونقل یکی از مهمترین زیر ساختها ویا ارکان جهانگردی حمل ونقل می باشد .
«در معنی لغوی «حمل» به معنای برداشتن بار و «نقل» به معنای جابه‌جا کردن است؛ در نتیجه در حالت کلی و با این تفسیر حمل و نقل شامل جابه‌جا شدن انسان نمی‌شود ولی آنچه که در زبان فارسی مصطلح شده است، حمل و نقل در برگیرنده انسان و هر نوع کالا اعم از جامد، مایع، گاز و حتی امواج می‌شود.
در بعضی کتب، کلمه حمل و نقل که خود ترجمه transportation است را تحت عنوان «جابه‌جاگری» به کار می‌برند.
مفهوم حمل و نقل به لحاظ اقتصادی عبارت است از:
«تغییر مکانی اشخاص (حمل و نقل مسافر) و حمل و نقل کالا، بین دو نقطه جغرافیایی».
به طور کلی وجوه مشترک کلیه شیوه‌های حمل و نقل را که در نمودار ب نشان داده شده است، عناصر اصلی حمل و نقل گویند و شامل موارد ذیل می‌باشد:
۱ ) راه
۲) وسیله نقلیه
۳) نیروی محرکه
۴) تاسیسات و مستحدثات
حمل و نقل و جهانگردی در مسیر تاریخ اولین جهانگردان بمانند همه انسانهای گذشته به صورت پیاده مسافرت می‌کردند، در طول زمان با توسعه حمل و نقل این امکان فراهم آمد تا مردم راحت‌تر و سریعتر مسافت‌ها را طی نمایند، لذا جهانگردی فراگیر شد.
«ارتباط بین حمل و نقل و جهانگردی را می‌توان به ۵ دوره تقسیم کرد:
۱) دوره سفر با دلیجان:
اولین نوع وسیله حمل ونقل که با استفاده از چرخ در خدمت جهانگردی قرار گرفت دلیجان (stagecoach) بود که در قرن ۱۵ میلادی در مجارستان اختراع شد و در آن زمان در خطوط مشخص شده مسافران را جابه‌جا می‌کرد، در قرن ۱۹ سفر کردن به وسیله دلیجان در بریتانیا و سایر کشورها معروفیت زیادی یافت.
۲) دوره سفرهای آبی:
سفرهای آبی نوع دیگر حمل و نقل بود که در خدمت جهانگردی قرار گرفت، در این زمان قایق‌ها، ضمن حمل بار به جابه‌جایی مسافران نیز اقدام نمودند، از جمله این سفرهای دریایی، سفرهای دریایی بین شهرهای منچستر و لندن در انگلستان بود که در قرن ۱۸ انجام می‌شد.
کشتی‌های بخار از سال ۱۸۱۵ در رودخانه‌های بزرگ انگلیس، از جمله Thame در لندن، رفت وآمد می‌کردند و استفاده از این نوع کشتی‌ها جهت گردش و تفریح بسیار معروف شده بود.
۳) دوره سفر از طریق راه آهن:
در سال ۱۸۲۵ برای اولین بار راه آهن در انگلستان ساخته شد و از سال ۱۸۳۰ جابه‌جایی مسافران از طریق راه‌آهن آغاز گردید. از جمله خطوط راه آهن آن زمان خط لیورپول ـ منچستر بود، کرایه این قطارها بسیار پایین بود «درحدود ۱ پنی» که بسیار ارزانتر از کرایه دلیجان‌ها بود و به همین دلیل معروفیت زیادی پیدا کرد، سرعت این قطارها به ۱۸ مایل می‌رسید به همین دلیل بعضی‌ها این پدیده را یک پدیده شیطانی می‌پنداشتند.
۴) دوره سفر با اتومبیل واتوبوس:
اتومبیل برای اولین بار در آمریکا به منظور سفر کردن رایج شد، در سال ۱۹۰۸ یک نوع اتومبیل مدل «تی» توسط شرکت فورد به بازار عرضه شد. با ورود اتومبیل به عرصه حمل ونقل در واقع یک انقلاب بزرگ در مسافرت به وجود آمد و همین امر باعث تقاضای بالا برای احداث جاده شد، به طوری که در سال ۱۹۲۰ جاده‌های زیادی احداث شد و رفته‌رفته اتومبیل به عنوان یکی از مهمترین وسایل نقلیه برای مسافرت مطرح شد. اتوبوس نیز بلافاصله بعد از پیدایش اتومبیل ساخته شد و به منظور مسافرت دسته جمعی مورد استفاده قرار گرفت.
۵) دوره مسافرت با هواپیما:
برای اولین بار در سال ۱۹۰۳ در ایالت کارولینای شمالی آمریکا اولین هواپیما به پرواز درآمد. درحدود ۱۹۲۰ بود که در آلمان پروازهای زمان بندی شده جهت حمل مسافر ایجاد شد و در مسیر برلین ـ لایپزیک ـ ویمار سرویس‌دهی می‌کرد. همین شرکت بعدها به لوفتهانزا مشهور شد که امروزه از مهمترین خطوط هوایی بین‌المللی است.»
حمل ونقل در تاریخ ایران:
▪ اولین کالسکه:
در سال ۱۲۶۷ هجری قمری به همت «معیرالممالک» در تهران ساخته شد و بعد از مدت کوتاهی استفاده از کالسکه رواج پیدا نمود. از کالسکه هم در داخل شهر و هم برای خارج شهر استفاده می‌شد، کالسکه‌ها را معمولا چهار اسب می‌کشیدند و به واسطه همین تعداد زیاد اسب، وسیله تندرو خوبی برای مسافرت به حساب می‌آمد. (کالسکه یک کلمه روسی بوده و فارسی آن «گردونه» است.)
▪ اولین اتومبیل :
نخستین بار «مظفرالدین شاه» اتومبیل را به ایران آورد. او در نخستین سفر خود به اروپا در سال ۱۳۱۷ هجری قمری در شهر بروکسل پایتخت بلژیک یک دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای خریداری نمود و از راه دریا وارد بندر انزلی شده و سپس طبق یک برنامه مفصل روانه تهران شد.
از آغاز قرن چهاردهم آرام آرام راه‌های کاروان رو به جاده‌های شوسه تبدیل شد و در پی آن موج ورود اتومبیل به ایران شدت گرفت.
در سال ۱۳۰۵ اولین اتوبوس‌های مدل زایس از روسیه به ایران وارد شد.
منبع: modiryar.com
با تشکر از مقاله جنابعالی ومطالب خوبتان واقعا مورد استفاده بنده قرار گرفت . در ضمن اگر مطالب جالب توجه دیگری در مورد ضصنعت جهانگردی داشته باشید خیلی خوشحال خواهم شد تا از آن مطالب نیز استفاده کنم.